полнотекстовый ресурс

мүрасын меңгеріп, талап-шарттарын орындаған бала ересеккеайналады, замана талабына сай білім алады, еңбекетеді, ел басқарады.Тек осындай әлдебір үлгі-эталонга (этикалық кодекске)сүйену арқылы адам өзінің абыройын сақтай, абыройлы болаалады. Осы үлгіні үстана алмасаң —абыройсыз қаласың,“абыройың айрандай төгіледі”, абыройдан айырыласың,“абыройдың жүты боласың”.Миф (немесе кейінгі аңыз, жыр, хикая) бізге осындайілкі адамның нақты тарихи қоғам жағдайындағы эталонынбереді. Әулиенің, жомарггың, әділ патшаның, қайырлы батырдыңөмірі —“абырой эталоны” —жалпы қоғам үшін үлгіболарлық модель болып шығады. Нақты қоғам жағдайында“абырой” үғымы жекелеген әлеуметтік, кәсіптік “абыройларға”бөлінеді. Моселен, “билеушінің (ханның, қағанның)абыройы”, “жауынгердің абыройы” , т.б. Яғни, әрбірәлеуметгік мансаптың, әрбір кәсіптің оз “абыройы” —“үлгіетілер эталоны” болады. Билеуші “ілкі, мәңгі билеушінің”жүріс-түрысын қайталаса, батыр “ілкі, мәңгі батырдың”жүріс-түрысын қайталайды. Қайталай алса - абыройлы,қайталай алмаса —абыройсыз, абыройдан жүрдай болмақ.Хан (елбасы) болып сайланған адам осьшдай “Абыройға” —“Мәңгі Ханның (Билеушінің) эталонына” ие болады, сол эталонный,“көшірмесі”, кебі (ипостась) болады. Ол өзінің билікқүрған уақьпында осының іс-әрекетін, жүріс-түрысын, мінезқүлқын,пейілін осы “Ілкі Билеушінің Үлгісіне” жақындатуға,соны қайталауға үмтылады. Абырой —тек билеушінің ғанаемес, кез-келген еркін адамның жету межесі, үстану үлгісі,“көрнекі қүралы”. Яғни, бүл жерде де біз әдцебір үлгіні(еліктеуге, қайталауға арналған модельді) көріп отырмыз.Міне, көріп отырғанымыздай, “абырой” деген үғымныңнегізгі идеяларының бірі осындай ыңғайда түсіндіріледі.Абырой үғымына қатысты шығарылар қорьпъшдылар, әрине,осылармен шектеліп қалмайды. “Абырой” сөзінің әйелдің,қыз баланың жыныстық пәктігіне (“девственность”) катыстыболуының (абыройдан айырылу — қыздың пәктігініңжойылуы, “қыздығының алынуы”) өзінің идеялық қисыныДа ілкі эталон, ілкі үлгінің мәңгі тазалығына, мәңгі пәктігіне,мәңгі арулығына, мәңгі көрпелігіне (свежесть) барып тіреледі.Сонымен қатар, “абыройға”, яғни К-нүктеге меншіктелген“ілкі бастаулық, қайнар-көздік” магынаның кескіндік491