полнотекстовый ресурс

Ж ерлеу жэне ас беру ғүрпындагы“айналу жоралғысы”III. Уәлихановтың қалдырған мәліметіне қарағанда,19 ғасырдьщ қазақтарыңда өлікті үйден шығарғаы кезде оныңмейітінің үстінен үйдің үп-мүлкі (үп —утварь) мен тамақтыайналдыру ырымы жасалатын болған екен7. Маңғыстауқазақтарының арасында 20 ғасырдың басында болған неміссаяхатшысы Р. Карутц оларда олікті үйден шығарған кездедорбаға салынған нан мен етгі оліктің басынан айналдырыпалып, артынан сол тамақтан үй адамдарының ауыз тиетіндігіжөнінде жазып қалдырыпты8. Осы ырым бүгінде де бар,тек мүнда ет пен нанның орнына бір корап шай оліктіңбасынан айналдырылып алып қалынады (Т. Қондыбаеваныңмәліметі). Үйден мола әкетіліп бара жатқан оліктің басынан(денесінен) қандай да бір тамақты айналдырып алыпқалып, артынан осы тамақты жеу қажеттілігі жоніндегікелтірім Сібірдің түркі тілді халықтарында (мәселен, хақастарда,тувалықтарда) да болған9. Ал, 20 ғасырдың 50 жылдарыныңаяғына дейін Красноводскіде (Шағадам, Түрікменстан)түрған анам Тәрбие Қондыбаева сол жақтағытүрікпендердің олікті жерлеу ғүрпында үйден шығарылғанолікті адамдардың айналып откендігін козімен коргенін айтыпберді; іс жүзінде бүл да —айналу ырымының бір нүсқасы.Ас беру ғүрпындағы айналу ырымының нақты этнографиялықмысалдары жоқ, тек шор түркілерінің тіліндегі “асберу” (поминка) деген создің шор және телеуіт тілдеріндегі“айналу” дегенді білдіретін “әбрә/ебре” созінен шыққан“ебрәт”, “ебірік” деген атаулармен берілуіне қарап, о бастагыас беру кезінде де ас беріліп отырған олген адамныңмоласын айналу жоралгысының болгандығын түспалдауға7 Ч.Ч.Валиханов. Тенкри (бог) / / Собр. соч. в 5 т. 1 том. А. 1971.С. 113.; Нуриля Шаханова. Понятие “оО т ” в традиционном мировоззренииказахов / / Культура кочевников на рубеже веков (XIX-XX, XX-XXI в.в.): Проблемы генезиса и трансформации. А. 1995. Сс. 160-169.* Р. Карутц. Среди казахов и туркмен на Мангышлаке. Спб. 1919.с-118.; Нуриля Шаханова. Понятие “оО т ”... сс. 160-169.9 В. П. Дьяконова. Погребальный обряд тувинцев как историко-этнографическийисточник. JL 1975.; Нуриля Шаханова. Понятие “оӨ т ”...Сс.160-169.479