полнотекстовый ресурс

элгі кісі өлгеннен кейін басқа, көзі тірі кісіге ауысып кететінболса, онда бүрынғы аруақты кісінің моласында қандай күшкдямақ? Бірақ, өмір тәжірибесі әулие бейіттерінің басынатүн еудің де аруақ көруге, оның қасиеттерін (емдік, дарындык,т.б.) алуға мүмкін болатындығын көрсетеді. Сондықтан,“аруақ” деген күштің болмысын келтірілген шарттысхемалы тезистер түрінде көрсеткенімізбен, аруақтың жайжапсарыныңбіз ойлағаннан да күрделі, жүмбақ болатындығынтүйсінуге болады.Аруақтың адамға берер “сыйы” (“киімі”) бірнеше (мәселенжеті (?)) деңгейлі болуы мүмкін, аруақ озінің қуатынбір адамнан екінші адамға ауыстырғанда, осы 7 сыйын (7киімін) түгелдей “сыпырып” алмайды, олген әулиенің бейітіндежалқы сыйы қалады. Осы арқылы олген кісінің аруақтықпәрмені аз да болса сақталып қалады, әлгі адамныңүрпақтары оған садақа бсру (қүрбандық шалу, ас беру, мадақсоз айту, дүға бағыштау) жэне басына түнеу арқылы аруақпенбайланыс орната алады. Ата-баба қультінің негізі деосы арқылы түсіндіріле алады. Ата-баба культі кошпелілердіңдүниетанымы мен сенімінің іргетасы болып табылады, оларата-баба аруақтарының (рухтарының) камқорлығы мен қорғанышынасенген, олардың зираттарын киелі деп есептеген,бүған мысал ретінде массагеттерді ашық шайқасқа шығараалмаған парсылардың олардың ата-бабаларының молаларынқирату арқылы соғысуға мәжбүрлегені туралы жазылғанертедегі авторлардың қалдырған деректерін де, бүгінгі қазақтардыңәлі күнге шейін сақталып келе жатқан ата-баба қорымына,әулие басына түнеу (зиярат ету) дәстүрін де келтіругеболады. “Аруақ қолдайды”, “демейді”, “жар болады”, “атады”,“үрады”, “соғады” —бүл тілдегі аруаққа қатысты түрақтыетістіктер болып табылады.Ал, эпостық материалдарда кездесетін аруақ мәселесінекелер болсақ, жырдың мөтіні (сойлем, соз тіркесі немесесөз) арқылы оның кейбір мифологиялық (символдық) сипаттарынанықтауға мүмкіндік бар. “Ерге аруақ қонсындеп...” сияқты тіркестердің кездесіп отыруына қарап аруақтыңтек бақсыларды немесе өулиелерді ғана емес, жауынгерлердіде (батырларды да) өздеріне шәкірт ретінде тандайтындығынбажайлай аламыз. Жырдағы аруақ екі түрлі сипаттакөрінеді, біріншісі —аталып откен, нақты эпикалық4б7