полнотекстовый ресурс

Тагы бір атап өтерлік нерсе —Александрдың 1* ежелгіимпериясының аумағына орналасқанына қарамастан, исламәлемі өз қүрамына отырықшылықта үзақ уақыт өмір сүргенкөптеген халықтарды қамтығанымен, осы халықтардыңөмірін мезгіл-мезгіл жаңғыртып, оларға өз билікгері мензаңдарын таңған этникалык, толқындар қай кезде де кошпелілертегінен тараған арабтар, селжүктер, түркілер, берберлер,монғолдар еді. Ислам түтастай алғанда, қалалык.және буржуазиялық “томаға-түйықтықпен” өте нашарүйлеседі 2*.Архитектура негізінен отырықшы халықтар мәдениетініңкөрінісі болганымен, көшпелілер менталитетін ислам архитектурасынанда аңғаруға болады. Түтастық бірлігіне қарамастан,конструкцияның бірқатар элементгеріне, мәселен,колоиналарға, күмбез шатырларға және кенере-қүжыраларғаавтономия (дербестік) тән; мүнда ғимаратгың жекелегенэлементтерінің арасындагы органикалык реттілік жоқ;бірсарындылыктан алыстаган жагдайда —ал бірсарындылыкүнемі кеселді бола бермейді —бүл үқсас элементтердің сатылыдифференциациясымен емес, тосын ауысулар арқылыжүзеге асырылады. Стуктен жасалган “сталактиттер” шатырдыңішкі жагынан томен салбырап түрады, ал қабырганы“бөлеп” түрган арабеска орнектері кошпелі жагдайдың,іс жүзінде, кілемдер мен түскиіздерден түратьш кейбір белгілерінбүлжытпай сақтайды.Колонналардың пальмалы тогайы тіреп түрган горизонтальдітүрде созылган шатыры бар кең гибадат залыныңпішініндегі қарапайым мешіт кошпелі омірді еске салады;тіпті, Кордовадагы қос қабатты аркадасы бар мешіттіңгажайып архитектурасы да пальма тогайын еске алу сияқты.Күмбезді, шаршы қабыргалы кесене де оз пішінініңкорнекілігімен көшпелілер рухына сэйкес келеді.Исламның гибадат залында шіркеу немесе храмдагысияқты, айналасында қүдайга қүлшылық ету жүріп жататынорталық жоқ. Христиан қауымына тэн болатын діндар-'* Александр (Ескендір Зүлқарнайын) ислам ушін дайындалғанәлемді жасаушы болды, бүл Цезарьдің христиандарға арналған дүниеніжасағаны сияқты.2* Мүсылман елдеріндегі қүлдыраудың (казіргі) себептерінің бірікошпелілік элементтерінің жойылуы болып табылады.268