Download deel 2 - Textualscholarship.nl

7
Op een tekening van F. de Moucheron uit ca. 1675 is te zien dat in het festoen van
één van de gevelnissen van het souterrain het woord otium is aangebracht. De landheer
geeft hier in positieve zin de functie van zijn buitenverblijf aan, die hij in de
naam van zijn huis negatief geformuleerd heeft.
De tuin valt vooral op door een overwicht aan bomen. De enige bloemen die
in het gedicht Hofwijck genoemd worden, zijn rozen. Anders dan bij Cats en
Westerbaen ontbreken bloemperken. Huygens heeft een belangrijke rol gespeeld als
adviseur van Frederik Hendrik bij de aanleg van de stadhouderlijke tuinen. Daar
ging het zowel om een veel complexere tuinaanleg als om versiering met veel beelden
die ook een programmatische functie hadden (Bezemer Sellers gooi, passim,
i.h.b. p. 227-230). Zijn eigen tuin is bepaald geen replica in het klein van de stadhouderlijke
tuinen. Erik de Jong typeert het geheel terecht als `eigenlijk meer bos
dan tuin' (De Jong 1984, p. 53).
Het is duidelijk een tuin die veroverd is op de ongecultiveerde natuur. Ter wille
van Hofwijck is weiland omgeploegd, een vijver uitgegraven en een heuvel opgeworpen
van afgegraven zandgrond. Erik de Jong wijst erop, dat in deze mathematisch
bepaalde tuinarchitectuur soms het contrast tussen gecultiveerde en ongecultiveerde
natuur bewust uitgebuit werd. Als voorbeeld noemt hij onder meer Huygens
die zijn overtuin `Een tamme wildernis van woeste schik'lickheden' noemde (r. 145),
een combinatie van wild en tam, van geometrische ordening en vrij uitgroeiende
bomen (De Jong 1993, p. 47, zie ook Bakker 2003, p. 240).
De tuin kent ook enige tuinsieraden. De kunstmatig opgeworpen berg werd
eerst bekroond door een obelisk, die later door een stormbestendiger uitkijktoren
vervangen werd. Een heuvel in de tuin was een modern element (Terwen en
Ottenheym 1993, p. 71) en ook een obelisk was iets bijzonders, zij het niet geheel
nieuw. Johan Maurits van Nassau, Huygens' buurman in Den Haag, had al eerder
in zijn tuin een berggrot met uitkijkpost laten bouwen die met twee obelisken werd
versierd (Diedenhofen 199o, p. si). Verder zijn als tuinsieraden nog vier houten
tuinhuisjes te noemen en in r. 359 is sprake van een zodenbank.
In de boventuin bevinden zich vier `percken' met vruchtbomen. Tuinhistorici
interpreteren de boomgaard, die een vast onderdeel van de Nederlandse tuin in deze
periode vormt, veelal als een teken van een humanistisch-calvinistische hang naar
nut en soberheid. Zo zegt John Dixon Hunt:
Klassiek humanisme en Calvinistische denkbeelden spoorden beide tot de aanleg van
goed-geordende boomgaarden aan als product en symbool van de goedbekeerde ziel:
vandaar die vele gezichten in vogelvlucht van boomgaarden in onberispelijke rijen, [...]
(Hunt 1988, p. 46. zie ook Hopper 1 983, p. 112, Bezemer Sellers 1990, p. 103).
Ik betwijfel of het verband tussen een bepaalde godsdienstige mentaliteit en de
fruitteelt zo rechtlijnig te markeren valt. Zo hebben bijvoorbeeld de Fransman Nicolas
Rapin en Snouckaert, de heer van de Binckhorst, die beiden rooms-katholiek
waren, een boomgaard op hun terrein, en ook zij dichten met instemming over de
blozende appels die deze voortbrengt (Rapin 1982, p. 122, Snouckaert 1605, p. 4).