Download deel 2 - Textualscholarship.nl

1639
1640
1641
1641-42
1643
1645
1646
1647
Ióó
hoe [...] aerd: wat de oester voor een soort dier is
maer 1...] gesondt: Parels, die groeien in het vlees van oesters, werden wel
beschouwd als ziekelijke gezwellen, vergelijkbaar met nierstenen e.d. (Donlon
1998, p. 7-9).
Waer van: door welke stof
waer [...] gronden: De desbetreffende passage bij Aristoteles (De planfis, II,
7-9) is niet erg helder. Duidelijk lijkt wel dat bladeren volgens hem gevormd
worden door het vocht dat door de stam oprijst, en dat ze groen zijn omdat
de buitenkant snel `rijpt' in de hitte (van de zon?); ze vallen af als de rijping
compleet is. In het kruidboek van Dodonaeus (zie bij de volgende regels) heb
ik een behandeling van deze problematiek niet aangetroffen.
't: nl. het voedsel
stuijr. tot stilstand komt
Wat (...] doet: `Dit gheheele cruydt [Stinkende Gouwe] is swaer van reuck:
ende oock aen wat kant oft deel datmen 't queut of wrijft/ geeft het van hem
een goudt-geel sap/ 't welck scherp ende bijtende is/ ende wat bitterachtigh
van smaeck' (Dodonaeus 1644, p. 62).
wat 1...] riecken: wat rozen lekker laat ruiken. Vgl. weer Dodonaeus 1644, p.
286: `In de Witte Roosen/ ende in de Bleeck-roode oft Provensche Roosen/
ende oock in de Musket-Roosen zijn de vochte/ lichtachtighe ende gheestachtighe
deelen de meest kennelijckste/ ende gaen de andere te boven. Ende dat
is de oorsaecke/ waerom datmen uyt dese drij soorten van Roosen het beste
ende meest rieckende ende behaeghlijkste water trecken kan [...1. De geur zit
dus in de elementen `water' en `lucht' zoals die in de roos zijn vertegenwoordigd
(en niet in `aarde' en `vuur').
Wat 1...] wiecken: Volgens Aristoteles, De Generatione animalium V, 6 wordt
de kleur van haren en veren bepaald door de warmte van de huid.
Wat 1..] bevrucht: waardoor eieren worden bevrucht. Volgens Aristoteles
(De generatione animalium I, zi) verschaft het `vrouwelijk zaad' slechts de
`materie', dat pas vorm kan krijgen door de inwerking van het `mannelijk
zaad'. Aansluitend bij, maar ook in debat met Aristoteles bespreekt William
Harvey de kwestie in zijn De generatione animalium (i6i), waarbij hij benadrukt
`that both the male and the female are the efficient causes of generation'
(Harvey 1981, p. 162-163). Zie ook r. 1921.
wat 1...] scheelt: wat het verschil is tussen was en honing. Aristoteles maakt
onderscheid tussen de substantie waar de raten van gemaakt worden, de was
en de honing: `Sy [de bijen] maken haer Honich-graden uyt bloemen, `tWas
uyt Boom-lijm ofte Boom-traen, den Honich uyt de Dauwe [...']' (geciteerd
naar Clutius 1998 [1S97], p. 73). Volgens Clutius (t.a.p.) echter is de was `een
vette herde taeye materie/ die de byekens meest halen uyt die Bomen/ ende
oock uyt sommighe bloemen/ ende eenighe gecroonde cruyden [...]'. Honing
is `eenen Boete waterachtighe vochtigheyt die daer des Somerstijden groeyt