Download deel 2 - Textualscholarship.nl

250
met geen plaats in de Moralia in verband te brengen; en evenmin is het mij
duidelijk wat bedoeld zou kunnen zijn met `De solitudine exscribe Epictet.
(Arrian.) 2106..3 [...]'. Dat is, voor zover ik de notitie heb kunnen ontcijferen,
nog wel te vertalen: `Over eenzaamheid schrijf over van Epictetus / Arrianus
[d.i. de leerling van Epictetus die diens gedachtengoed op schrift heeft
gesteld] 2106.3'. Het gaat mogelijk om een citaat dat naast r. 2165 geplaatst
zou moeten worden. Maar opnieuw, waar verwijst het cijfer naar? Of de getallen
waarmee dat rijtje notities begint: `765. 125. I26' enzovoort?
Misschien gaat het wel om een zelf aangelegde citatenverzameling. Die
had Huygens, en die is ook bewaard in het Huygens-materiaal op de KB
(sign. KA XLVIII, p. 304-369), maar de citaten die daarin zijn genoteerd
spelen bij Hofwijck geen rol. Hetzelfde geldt voor een handschriftje met
citaten, in dezelfde collectie, van Constantijn junior uit 1644. Het lijkt me
hoe dan ook onwaarschijnlijk dat een aanzienlijk deel van de citaten nog
eens uit één zo'n collectie afkomstig zal blijken te zijn. En laten we Huygens
ook niet te laag aanslaan. Hij moet werkelijk (wat hij zelf misschien ook
wel erg benadrukt (Blom 2003, II, p. 423-427), door en door vertrouwd zijn
geweest met de klassieke literatuur (in ruimere zin, inclusief de kerkvaders en
de grote humanisten); hij was nergens liever dan in zijn bibliotheek en met
zijn `vrienden' daar `in gesprek'. Geen wonder dat zijn hoofd er ook vol van
was. Voor de beginpassage waren Seneca's De brevitate vitae en Cicero's De
senectute trouwens ook bepaald niet te vergezocht, net zo min als het begin
van Lucretius' boek II bij r. 301, waar het gaat over het thema `andermans
leed versterkt het besef van eigen voorspoed'. Dat ging waarschijnlijk zelfs
uit het hoofd: Dulce maxi in magno...,' schreef Huygens (enzovoort, De
rerum natura II, r. 1-2). Later moet hij dat nog wel even gecheckt hebben,
het is natuurlijk geen Dulce maar Suave en niet `maxi in magno' maar `maxi
magno' - dus dat verbeterde hij, al zou hij later in de apograaf toch weer `mari
in magno' schrijven. Maar zulke vergissingen, die ook geen slecht Latijn opleveren,
maken juist duidelijk hoezeer zo'n tekst inderdaad nog in zijn hoofd
leefde'. Zo'n manier van werken is mijns inziens ook af te leiden uit de correcties
in de aanhalingen uit Epictetus (bij r. 56), Seneca (r. 644-r, 871), nog
eens Lucretius (r. 716), en uit Seneca's Hercules Furens (r. 2483). Ook als een
auteursnaam bij een citaat pas later is ingevuld, zoals bij r. ii (Horatius) lijkt
me dat een indicatie voor uit het hoofd citeren. Zelfs de onderwerpsindexen
in zijn grote klassieken-edities heeft Huygens, voor zover ik heb nagegaan,
niet systematisch benut: heel wat uitspraken die hij citeert zijn met behulp
daarvan juist niet te vinden. Hij wist al waar hij zoeken moest.
Geen confectie dus, maar maatwerk. En zo had Huygens met deze citaten
ook werkelijk iets te bieden aan de `geletterde liefhebbers' voor wie ze blijkens
het voorwoord van Trijntje Cornelis (en natuurlijk Aenden Leser) bedoeld
waren. Hij gaf `het beste' van de klassieken en kerkvaders, maar dan niet