Download deel 2 - Textualscholarship.nl

54
Het lijkt me echter, dat Van Veen de lijn tussen de scriptores rei ruscicae en de hofdichten,
waaronder Hofwijck, te rechtstreeks en te smal getrokken heeft. Hij noemt
twee grote verschillen tussen de Latijnse landbouwwerken en het hofdicht. In de eerste
plaats is er het christelijk karakter van de meeste hofdichten, een verschil dat voor
zichzelf spreekt. Ten tweede beperken de hofdichters zich tot de tuinbouw en laten
akkerbouw, veeteelt en dergelijke ter zijde. Bij Columella, zegt Van Veen, zien we al
de verbijzondering `tot tuindicht, die in een later optredende lokale binding hofdicht
genoemd wordt' (a.w., p. 147). Columella's De re rustka is een handboek in proza
voor het boerenbedrijf, waarvan het laatste boek over de tuinbouw in hexameters is
geschreven, zonder dat daarmee het karakter van het boek wezenlijk verandert.
Het is de vraag of de hofdichten in deze didactische zin tuindichten genoemd
kunnen worden. De tuinbouwkundige instructie, die bij Columella centraal staat, is
in Den Binckhorst schaars, in De Moufe-schans overvloediger, maar nooit zo directief
als bij Columella en beperkt zich in Hofwijck tot mededelingen over het mogelijke
nut van verschillende houtsoorten. In de Georgics en meer nog in de werken van de
andere scriptores rei rusticae staat het werk, labor, centraal. Hofwijck en de meeste hofdichten
beschrijven daarentegen de juiste besteding van de vrije tijd, het otium van de
landheer, niet zijn negotium, zijn werkend bestaan. Kenmerkend voor dit otium was
de geestelijke en intellectuele bezinning.
Huizinga trekt een lijn vanuit het humanisme naar Hofwijck. Hij schrijft in zijn
boek over Erasmus dat diens ideale levenswens bestond uit conversatie met vrienden
in de koelte van een huis onder bomen:
In Erasmus' geschriften keert die ideale wensch steeds weer terug in den vorm van een
vriendschappelijke wandeling, gevolgd door een maaltijd in een buitenhuis [...]. Vooral in
het Convivium religiosum heeft Erasmus zijn droom uitvoerig verbeeld. [...] Hofwijck is
een regelrechte spruit van Erasmus' wensch. De Hollandsche buitentjes en koepels, waarin
de volksaard zijn innigste behagen vond, zijn vervullingen van een zuiver Erasmiaansch
ideaal. (Huizinga 195o, dl. VI, p. roo)).
De humanisten zien de tuin vooral als een plek van geestelijke recreatie (Battisti
1972, p. 4-6, Comito 1991). Petrarca beschrijft als eerste in De vita solitaria (1366) het
zelfstandige spirituele en intellectuele leven op het land, dat tot dan toe aan kloosterlingen
voorbehouden was. Hij poneert het belang van de vita contemplativa op het
land tegenover de vita occupata et urbana, het drukbezette leven in de stad (Petrarca
199o, p. xxvii-xxxi). Erasmus geeft in zijn invloedrijke Convivium religiosum (`Het
vrome tafelgesprek', isaa) een gesprek tussen vrienden weer, dat in een tamelijk uitvoerig
beschreven tuin gehouden wordt. De gastheer Eusebius omschrijft zo de functie
van de tuin:
`Ja deze heele plaetse somt de geneughte toe, doch eerlijcke: namelijck tot verlustinge der
Dogen, tot vermakinge der neosen, en verquickinghe der herten .7S
75 Erasmus m 1622, i6 ^p 2. 3-4. 34Deoorspronkelijkei:`T . e tekst luidt: 'Toms hi clo locus volu pest,
tati dictatus est sed
honestae, ^p pascendis oculis, > recreandis naribus, > reficiendis animis' (Erasmus 9 S^p i 6 p. S i.