Download deel 2 - Textualscholarship.nl

Moe Leser, dien ick flus voor d' eerste groete gaf,
Nu voor de leste geef, De groote webb is af. (r. 2823-24)
De `groote webb' heeft nu niet meer met zijn levenstaak te maken, maar is het dichtwerk
geworden dat Hofwijck heet.
4 DE LITERAIRE CONTEXT (VERVOLG): SPEL MET ENKELE CONVENTIES VAN DE BUITEN-
48
LEVENLITERATUUR
Huygens weet een filosofische academie in het Hollandse polderlandschap te plaatsen
en het paradijs net naast zijn landgoed te localiseren. Deze intertextuele verwijzingen
houden meteen een zekere relativering van deze lopen in. Het hoort tot de complexiteit
van Hofwijck, dat de dichter een aantal thema's van de buitenlevenliteratuur soms
ironiseert, terwijl hij ze op andere plaatsen in zijn gedicht wel serieus benut.66
Ik heb al gewezen op zijn relativerende manier van schrijven over de juiste plaatskeuze
(deze inleiding, par. 3.3.2) en op de rozen, die door Huygens zoals gebruikelijk
om hun schoonheid geroemd worden, maar toch vooral als een goed soort mest
(pat 3 .4.3)• Op een zelfde manier spreekt de dichter ironisch over een veel bezongen
bezigheid op het land, de jacht. Dit vermaak was in de zeventiende eeuw aan de
adel voorbehouden en was aan strenge regels gebonden (Hendrikx 1999). Huygens
vertelt terloops dat er een lijster uit een strik wordt gehaald (r. 2659), maar de enige
wat uitvoeriger beschreven jachtpartij is het pijlschieten op een houten papegaai met
zinnen als:
De weft seght, veer met veer; wij nemen't niet soo teertjens,
Het komt ten naenten bij, `t is hout met hout, en veertjens. (r. 541-42)
Dit zijn min of meer terloopse grapjes, maar ook twee centrale thema's van het genre,
de verhouding tussen natuur en kunst en de superioriteit van het leven op het land
boven dat in de stad, behandelt de dichter soms met de nodige ironie.
De nachtegaal is een veelbezongen vogel in de literatuur. Sinds Plinius de Oude is
de vergelijking tussen zijn zang en de menselijke muziek gebruikelijk. Hierbij komt
vaak de vraag naar de verhouding tussen ars en natura naar voren. In de Renaissance
verdedigt men zowel de stelling dat de kunst de natuur te boven gaat als het omgekeerde.
Maria Tesselschade verkiest bijvoorbeeld in het bekende `Onderscheyt, tusschen
een wilde, en een tamme zangster' de mensenstem boven de nachtegalenzang
(Sneller en Van Marion 1994, p. 78-83). Jacob Cats zegt daarentegen in een drempeldicht
bij Ockenburgh van Jacob Westerbaen: `En hebben oock Musijck en langers
over mael,/ Maer prysen boven al den loeten Nachtegael'. 67 Het hoort dan ook tot de
grondhouding van de buitenlevenliteratuur om de natuur boven de kunst te stellen.
66 Uitvoeriger hierover De Vries 8.
$ 97
67 In: Westerbaen 16 2 deel I Ockenburgh, p. W. In de eerste druk Westerbaen i6 luidt de
7 7 I, g ^ p S4
tweede reel: `De Leewerck in de lucht in't hout de Nachtegael'.
g ^ g