Download deel 2 - Textualscholarship.nl

63
elkaar is, of wat de oorzaak van eb en vloed is (r. 1629) of van het ontstaan van metalen
(r. 1635-1636), laat staan `hoe het komt' dat diamanten zich alleen in het oosten
laten vinden en nooit in het westen (r. 1636-1639), wat niet eens waar is. Maar er
bestonden antwoorden op die vragen, waar Huygens impliciet aan refereert, ook
zonder dat hij of zijn lezers ze misschien allemaal paraat hadden. Die horen dus in
de annotatie thuis. De oude, maar zo mogelijk ook de nieuwste antwoorden, want
dat iemand al Huygens ook de inzichten en ontdekkingen van zijn eigen tijd in zijn
gesprekken betrok, kunnen we zonder meer aannemen. Terecht wijst De Vries in
haar inleiding op de modern-wetenschappelijke geest die uit de passage spreekt: het
gaat er om kennis van de natuur en niet om lessen uit de natuur. Onnodig te zeggen
dat het uitzoeken van dit soort dingen niet het minst boeiende onderdeel van het
annoteren is.
Dit alles is filologie, in de brede betekenis van dat woord. Het doel is het geven
van toelichtingen bij de tekst als historisch document. Wat de tekst verder mogelijk
nog aan boodschappen en onuitgesproken signalen bevat, zoals die bij een `deconstruerende'
benadering aan het licht kunnen komen, blijft hier buiten beeld. Zonder
twijfel hebben nieuwe manieren van lezen het oog gescherpt voor aspecten van de
tekst die tot voor kort niet of nauwelijks opvielen. `Ouders, houdt rekening met de
aanleg van uw kinderen', zo vat Zwaan de eerste moralisatie (r. 53-64) samen. Maar
bij nader toezien blijkt het daar niet over de opvoeding van kinderen, maar over
die van jongens te gaan. `Deernis met heidenen, joden en katholieken' heet het in
Zwaaras samenvatting van r.1572-1583, wat op zich correct is; maar opmerkelijk mag
het toch wel heten dat zelfs Nederlandse katholieken hier feitelijk als lezers worden
buitengesloten, terwijl ze een aantal regels verderop wel weer worden aangesproken.
Zulke `betekenisconflicten' verdienen aandacht, zoals Gelderblom heeft laten zien
(bijv. Gelderblom 1991, p. ga). Maar dat is in deze commentaar dus niet aan de orde.
De hier geannoteerde tekst is, zoals verantwoord in de inleiding van het Apparaat,
par. 3.3.2, gebaseerd op de tekst van de apograaf. Waar nodig betrek ik ook
oudere, in de handschriften doorgehaalde, of latere redacties uit de drukken in de
annotatie, maar dikwijls gebeurt dat toch niet: de meeste vervangingen spreken voor
zichzelf, of liever gezegd, er valt weinig anders over te zeggen dan dat Huygens ze
kennelijk verbeteringen vond. Voor zover formeel gemotiveerd zijn ze bovendien
al besproken in het hoofdstuk over de tekstgeschiedenis, m.n. par. 2.1.2. en 2.2.2.
Zo verwijs ik ook maar een enkele keer naar de citaten: hun functie bij het gedicht
is behandeld in de inleiding van De Vries en in de inleiding van het apparaat, par.
2.2.3. en in het commentaar, par. 4.1. Ter wille van de overzichtelijkheid en om
de gang van het gedicht goed te laten uitkomen heb ik de annotatie verdeeld over
korte, samenhangende fragmenten, telkens voorafgegaan door een korte samenvatting
van het desbetreffende tekstgedeelte. Uiteraard zijn deze samenvattingen
evenzeer `interpretaties' als de noten zelf, en niet minder vatbaar voor kritiek.