Download deel 2 - Textualscholarship.nl

37
De vrienden zoeken hier, anders dan in het kwaadsprekende en ruziënde Den Haag,
gezamenlijk naar de waarheid (r. 1525-1693). Uitspraken van Seneca, Cato, Horatius
en Plinius de Oude ondersteunen het belang van dit gesprek buiten de stad. Zo citeert
Huygens van Horatius:
Daarom ontspint zich een gesprek niet over andermans landgoederen en huizen, en of
Legos al of niet mooi kan dansen; maar we hebben het over wat meer met onszelf te maken
heeft, en over wat niet te weten slecht zou zijn (Horatius, Satiren II, 6, r.70-73, vanaf de
editie-1658 bij r. 1519).
`Gods een en ander Boeck', de bijbel en de natuur zijn de belangrijkste gespreksonderwerpen.
Wat we er onduidelijk in vinden, zegt de verteller, is een gevolg van ons
gebrekkige lezen. In deze twee boeken staat de waarheid.
In zijn beschouwing over de bijbel heeft Huygens het eigenlijk alleen over tolerantie.
Deze geldt tegenover vrienden met wie je een beetje van mening verschilt – twee
willen naar het zuidwesten en twee naar het westen (r. 1S42) –, maar ook tegenover de
mensen met wie je het wezenlijk oneens bent: heidenen, joden en, onder de christenen,
rooms-katholieken.
Meningsverschil over de juiste interpretatie van de bijbel onder vrienden – `Om dat
hij sijn Geloof in 'tmijne niet en vindt' (r. 1S48) – is nog geen reden om van een vriend
een vijand te maken. De verteller heeft het hier niet over de officiële, publieke tolerantie
ten aanzien van andere protestantse denominaties. Hij heeft in de inleiding op het
gesprek al gezegd dat hij op het land geen ruziemakende Arminianen (remonstranten)
en Gomaristen (contraremonstranten) wil tegenkomen (r. I503-I2, zie ook r. 439-40).
Die moet hij in Den Haag soms dulden, maar hier gaat het om een beter soort gesprek
waarin je samen de waarheid probeert te vinden. Als zijn naaste van de juiste weg
afdwaalt probeert hij hem weer op het rechte pad te krijgen, zoals hij hoopt dat men
met hem in het omgekeerde geval zal doen.
Vervolgens bepleit Huygens een veel verder gaande tolerantie, namelijk tegenover
groepen die op essentiële punten een afwijkende mening hebben. Over de joden en de
heidenen is hij kort:
Wie deert Gods erfdeel niet, wie treurt niet om de Joden,
Het heilighe geslacht, dat haren Heiland doodden,
Wie deert de blindheid niet van `s werelds grootste deel,
Dat Hell en Duijvels macht noch hebben bij de keel, (r. 1S73-76)
Uitvoeriger gaat hij in op de dwalingen van de rooms-katholieken. Als vaker in zijn
werk bestrijdt hij hier wat hij als misvattingen ziet, het leerstuk van de transsubstantiatie
en de mogelijkheid om tegen geld missen en dergelijke te kopen. Alleen een
wonder kan deze zaken weer recht trekken. Maar intussen is het enige wapen het
gebed: `Dat bidden is mijn haet, mijn vloeck, beminde blinden' (r. 1593).
Zo maakt Huygens tolerantie tot een centraal onderwerp van het vrome gesprek op
het land. De vrijheid van geweten die hij bepleit was overigens al vastgelegd in artikel
13 van de Unie van Utrecht (1579), waar staat dat `een yeller particulier in syn religie