Download deel 2 - Textualscholarship.nl

55
In 1625 opent Francis Bacon zijn essay `Of Gardens' met: `God Almighthy first planted
a garden. And indeed, it is the purest of human pleasures. It is the greatest refreshment
to the spirit of man (Bacon 1962, p. 137).
Het uitvoerigst over tuinen spreekt Lipsius in zijn bekende neostoïcijnse De Consranua.
Lipsius bewondert de geordende aanleg van de tuin van zijn wijze gespreksgenoot
Langius. Als hij echter iets te enthousiast over de zintuiglijke genoegens ervan uitweidt,
wijst Langius op het gevaar van ijdelheid, vertoon en luiheid. Tuinen, zegt hij,
`sijn toch ingestelt voor 't verstart, niet voor 't lichaam: om dat te verlustigen, niet om
dit te verslappen: en tot een heylsaem vertreck van [toevluchtsoord uit] Borghen ende
bercerted?6 Tenslotte omschrijft hij de vooral morele functie van tuinen als volgt:
Siet, Lipsi, wat het waerachtigh gebruyck en eynde [doel] der hoven is: roste segghe ick,
vertreck [afzondering], overpeynsen, leren, schrijven. En nochtans dat altemael, al oft ghy
niet[s] dedet, maer al spelenden
Van Veen heeft wel aandacht aan het Convivium religiosum geschonken en zegt dat
het gezag van Erasmus groot genoeg was om aan te nemen dat de hofdichters onder
zijn invloed stonden, maar staat niet stil bij het verschil met het werk van de scriptores
rei rusticae. De wezenlijke tegenstelling tussen de arbeid op het land die alle aandacht
krijgt bij de scriptores rei rusticae, het `labor omnia vindt' van de Georgics, en de
geestelijke recreatie die het humanistische ideaal van het buitenleven beheerst, blijft zo
onopgemerkt.
Het is in deze humanistische traditie dat ook Hofwijck gesitueerd moet worden.
Dit ideaal vindt zijn klassieke voorbeelden in de eerste plaats in werken als de beschrijving
van het eigen buitenleven door Rotsfins en Plinius de Jonge (par. 2.1). Ik noem
in verband met Hofwijck nog De otio van Seneca, waarin deze betoogt dat het stellen
van essentiële vragen ten aanzien van God, deugd en natuur tot de juiste vrijetijdsbesteding
behoort (Seneca, De Otio III, 4, 2). De literaire voorgeschiedenis van Hofwijck
omvat veel meer dan de landbouwschrijvers. Andere Romeinse schrijvers hebben een
rol gespeeld en ook contemporaine opvattingen hebben invloed uitgeoefend op zijn
ideaal van een welbesteed otium.78
Het gaat hier om een belangrijk accentverschil, maar niet om een absolute tegenstelling.
Beide soorten landlevenliteratuur hebben bijvoorbeeld de verwerping van
de stad en de verheerlijking van het landleven, waar ook de boeken een rol in spelen,
gemeenschappelijk. Hoezeer voor Huygens de `humanistische' schrijvers en de scrip-
6 PLipsius 16 4 > o bk II, > hfdst. 1- 3^ het citaat op P p. ii . 4De Latijnse l tekst kst luidt: u dt. Sc 'Scilicet icet menti parati P ill i, ,
non corpori: ad eam , recreandam, non ad hoc oc laxandum. laxandum: et ad salubrem quandum g secessum essum a ' curis
atque q turbis' (Lipsius P S i 86 ^Pp.
81.
77 Lipsius p 16 4> o bk.II, > .1i p. 4^ • In het Latijn: ) `En Li p^ si Quae u vera
hortorum usio & finis. otium
inquam, q , secessio, , meditatio, > lectio > scriptio: P & ea tamen omnia v e 1 u t e Pper e ss r mi onem i & per P lusum'
Li sius S^p i 86 p. 82 . Cf. Morford 97^P i 8 p. i6o-6 3. Huygens Yg bezat t de hier e e oemde genoemde g werken van
Erasmus Erasmus, Bacon en Lipsius. p
788 Zie voor de `'humanistische tuin' d 8 Morford en Comito 97 1987 Comito 1 i. 99Eenoverzicht goed g o e cht van het werk
van de scriptores P rei rusticae us cae biedt edt Leeman Lee an 97 i .