Download deel 2 - Textualscholarship.nl

1574
dat 1:..] doodden: dat zijn Heiland doodde. De gedachte dat `de joden
Christus gedood hebben' moet in de 17e eeuw tamelijk vanzelfsprekend zijn
geweest, vgl. ook `s Amsterdammers winter van Six van Chandelier, waarin
een verongelukte jood voor de grap `Jezusdoder' wordt genoemd (Hier leit
de Jesusdooder dood'; vlg. Six van Chandelier 1991, p. 119, r. ósi). Ze is al te
vinden bij de kerkvaders (m.n. Chrysostomus) en ook niet geheel vreemd aan
het Nieuwe Testament, vgl. bijv. Mattheus 27:25 (`En al het volk antwoordende,
wide: Zijn bloed kome over ons en over onze kinderen!') en Johannes 8:39-44
('[...] Gij [d.i. de Farizeeën] zijt uit den vader den duivel en wilt de begeerten
uws vaders doen' etc.). Zie hierover bijv. TRE deel 3, s.v. Antisemitismus', m.n.
p. 122-137 en 143-I55• Huygens `deernis' betreft hier overigens niet de door hem
veronderstelde schuld van de joden, maar het idee dat zij de juist aan hén, en
door han profeten, beloofde Heiland niet willen erkennen. Verder stemde hij
ongetwijfeld in met het (tegenwoordige bekende gedicht van Revius: `T'en zijn
de Joden niet, Heer Jesu, die u cruysten [...]: Ick bent die u dit heb gedaen'
– en vele andere meditatieteksten met die strekking (vgl. bijv. Van Strien
en Stronks 1998, p. 338)• De kern van het christelijke geloof was voor hem
immers dat Jezus Christus `om ons mensen en om onze zaligheid is nedergekomen
uit de hemel [...] en ook voor ons gekruisigd is' (Geloofsbelijdenis van
Nicea). Toch pleitte dat naar algemeen inzicht `de joden' nog niet vrij van hun
schuld (vgl. opnieuw TRE, t.a.p).
1575 van [...] deel: van het grootste deel van de mensheid. `Huygens volgt de
bekende indeling van het mensdom in joden, heidenen en christenen'
(Zwaan). Bij deze tweede groep dacht hij aan alle volken die de bijbel, Gods
Woord, (nog) niet (er)kenden, en bijgevolg nog geheel in de macht van de
duivel waren (vgl. r. 1S76). De joden kennen, in deze visie, de bijbel voor de
helft; de christenen kennen hem helemaal, Oude én Nieuwe Testament. Maar
velen van hen, en met name de katholieken, lezen hem verkeerd. Dat laatste
wekt niet alleen deernis, maar zelfs tranen (vgl. r. 1 S78 e.v.): er is duidelijk een
climax beoogd, want verkeerd lezen van iets wat zo duidelijk is (r.1533-1534) is
in zekere zin nog erger dan het niet kennen.
1S78 Roomsch Misverstand: Huygens had eerst `het roomsch bedrogh' geschreven,
een uitval die niet goed paste in de irenische toon die hij hier wil aanhouden;
vgl. ook r. 1583. Het `mis-verstand' waar hij zich tegen keert is, zoals altijd
als hij het verschil katholiek-protestant aan de orde stelt, de rooms-katholieke
leer dat het brood en de wijn tijdens het Avondmaal (de Eucharistie,
het hoogtepunt van de mis) werkelijk veranderen in lichaam en bloed van
Christus. Vgl. de Heidelbergse Catechismus, Zondag 3o: `[...] de Misse leert,
dat de levende ende de dooden niet door dat lijden Christi vergevinge der
Bonden hebben, tensy dat Christus noch daghelicx voor de selve [=voor hen]
vanden [=door de] Mis-priesteren gheoffert veerde, ende dat Christus lijflick
[=lichamelijk] onder de gestalte des broodts ende wijns sy [...]. Ende alsoo is
I82