Download deel 2 - Textualscholarship.nl

I620-2I Van 1...] snecken: van heel dat uurwerk kennen wij de veren (die het uurwerk
aandrijven), de grote en kleine raderen en de kettingen en 'snekken' (kegelvormig
onderdeeltje, vgl. WNT snek). De `mechanistische' beeldspraak heeft een
voor die tijd moderne snit, al moet de kennis van de meteorologie die erin
geclaimd wordt nagenoeg exclusief `klassiek' geweest zijn. Zie voor een overzicht
Heninger 1960 of (voor een contemporaine bron) het Book of meteors
van William Fulke, 1563 (Fulke 1979) of de Sepmaine van Du Bartas, m.n. de
`tweede dag' (Vanden Boetseler ióix,).
1622 en [...] niet: ontgaat ons niet (wij weten wat mist is). Mist werd geacht te
ontstaan uit aardse dampen, opgetrokken door de zon maar met onvoldoende
kracht om hoog in de lucht wolken te vormen, zodat ze weer neervallen. Vgl.
Heninger 1960, p. 61-63, Fulke 1979, p. 88•
1623 wijn [...] hem: of wij zien hem (toch). Net als regen en mist werd dauw
beschouwd als het produkt van aardse dampen; dauw ontstaat als de zon
afwezig is, of onvoldoende kracht heeft de dampen te doen opstijgen, dan
condenseren ze aan de grond (Heninger 1960, p. 63-64, Fulke 1979, p. 95-96).
1624-25 wij 'n [...] ís of wij stellen precies vast waarvan ze gemaakt is (Zwaan). Of: wat
tot haar voortbrengselen behoort.
1625 en [..]heep: Plinius, Naturalis Historia II, 103, noemt (in navolging van
Aristoteles' Meteorologica 358a) de zonnewarmte als mogelijke oorzaak, maar
ook een soort `besmetting' vanuit het element aarde. Een aanvullende verklaring
geeft Fulke 1979, p. I07-I08: God heeft de zeeën geschapen op plaatsen
die van nature al zout en onvruchtbaar waren.
róaó Wat [...] heeft: D.w.z. welke invloed zon en maan op haar hebben (Eymael).
Bedoeld zijn natuurlijk eb en vloed, door de Klassieken toegeschreven aan
de inwerking van zon- en (vooral) maanlicht, vgl. Plinius, Naturalis Historia
II, 99. De Engelse natuurkundige William Gilbert (1S44.-16o3) dacht aan een
soort `aantrekkingskracht' (conspiratio) (Gilbert 1900-1901, resp. p. 86 en 47).
Ook Drebbels `glazen bol' (vgl. de inleiding van De Vries, par. 3.4•5) kan in
het gesprek aan de orde zijn gekomen.
1627 groent [..] graeuwt: nu eens groen en dan weer grauw kleurt
1628 en 1...] Water pass: en hetzelfde niveau houdt. Vgl. bijv. Plinius, Naturalis
Historia II, 66: het water stroomt door een netwerk van aderen terug in de
aarde en wordt er door het gewicht van de aarde weer uitgeperst: `...wat duidelijk
maakt waarom de zeeën bij de toevloed van zoveel stromen niet voller
worden'. In de voorstelling bij Du Bartas (Vanden Boetseler ióia, p. 81) geeft
de zon het zeewater terug aan de zeeën.
1629 Wat 1...J bepalen: wat eb en vloed voor verschijnselen zijn, door welke wetten
ze geregeerd worden. Het lijkt alsof Huygens zich hier herhaalt (vgl. r. 1626).
Vermoedelijk schreef hij deze regel oorspronkelijk als een precisering bij r.
16z6, maar door de invoeging van het regelpaar 1627-1628 (zie het apparaat) is
het verband onduidelijk geworden.
i86