Szymon Rudnicki Działalność polityczna polskich konserwatystów ...

Rozdział IV
Przegrupowania prawicy
Po uchw aleniu konstytucji należało się spodziewać rozw iązania sejm u
i rozpisania nowych wyborów. Sejm spełnił swoje zadanie i pow inien był
być zastąpiony przez inny, w ybrany w norm alnych w arunkach. Jednak
pomimo k rytyki działalności sejm u przez wszystkie partie żadna z partii
zaliczanych do praw icy lub centrum nie spieszyła się do nowych wyborów,
starając się w ypracować sobie jak najlepszą pozycję wyjściową. Od m arca
1921 r. rozgryw ki sejm owe toczą się pod presją przyszłych wyborów i przyszłych
sojuszów wyborczych.
Związek Ludowo-Narodowy i PPS wycofały się z rządu W itosa jeszcze
w 1920 r.; w lutym 1921 r. przeszło do opozycji PSL „W yzwolenie”. Centrum
nadal form alnie popierało rząd, który już dawno stracił charakter
rządu obrony narodowej. Tolerowano go, ponieważ nie widziano realnej
możliwości utw orzenia większości parlam entarnej w innym składzie.
Natom iast wszelkim i siłam i do obalenia rządu i przejęcia władzy
W swoje ręce dążyła narodow a dem okracja, której w sejm ie przewodził
Stanisław Grabski. Uznał on widocznie, że sytuacja uległa zm ianie na korzyść
narodowej dem okracji w stosunku do oceny Dmowskiego sprzed roku,
nie zalecającego wówczas przejm ow ania władzy 1. ZLN zam ierzał obalić
rząd zaraz po otw arciu sesji s e jm u 2. Była to już kolejna próba obalenia
rządu W itosa. Ścierały się wówczas dw a nurty w partii. Ten, który parł do
przesilenia, ostatecznie wziął górę. W sejm ie kierunek te n reprezentow ał
Grabski. D rugi nurt, przeciw ny tem u, zbliżony był w sw ym stanow isku do
Poglądu Dmowskiego. Dmowski podobno m iał wówczas uznać, że obalenie
rządu w yjdzie na niekorzyść ZLN, wzmocni zaś pozycję Belw ederu 3.
Na w niosek S. Grabskiego 12 m aja 1921 r. kom isja spraw zagranicznych
Uchwaliła w otum nieufności dla Eustachego Sapiehy, m inistra spraw zagranicznych.
W tej spraw ie do ataków na rząd przyłączyło się NZL, w któ-
1 „Otóż na pewno, gdybyśmy rząd stworzyli — przypuśćmy ze mną na czele —
bylibyśmy Polskę porządnie zarżnęli” — pisał R. Dmowski do Z. ’ Wasilewskiego.
Dalej ■po wyliczeniu powodów, dlaczego nie należy przejmować władzy, konkludował:
„Przez pewien jeszcze czas, nie wiem, jaki jeszcze czas, lepiej będzie, że rządy
W kraju nie będą w naszych rękach. Trzeba się starać tylko, żeby były takie, ażebyśmy
mogli je tolerować”. List z 26 II 1920, BJ 31/62, Papiery Kozickiego, odpis.
2 Przemówienie K. Lutosławskiego 6 X 1920 na poufnym zebraniu ZLN. Towarzystwo
„Rozwój”, MSZ, Wydz. D VIII, 9 X 1920, CAW, 440.12.7, k. 14. Już przedtem
•>Czas” pisał o wywoływaniu przez ZLN nastrojów i dążności do walk wewnętrznych.
Przed, otwarciem sejmu, „Czas”, 26 IX 1920.
3 Z sejmu, MSW, KG PP, Raport z 26 IV 1920, CA PZPR, 278/II/I, k. 190; MSZ,
D VIII: Raport polityczny nr 1, CAW 440.12.7, k. 296.
D
— Działalność polityczna...