Szymon Rudnicki Działalność polityczna polskich konserwatystów ...

124
sady reform y rolnej. PSL „Piast” zajęło takie samo stanowisko jak kom
isja skarbow a. PSL „W yzwolenie” było przeciw obu postulatom . Przeciwko
zaleceniom kom isji gwałtow nie w ystąpił Stroński, wychodząc z założenia,
że wielkość m ajątku rolnego nie jest m iarą dochodu, a niedopuszczanie
do sprzedaży ziemi jest utrudnieniem zapłacenia. W ciężkiej sytuacji
znalazł się KPK ze względu na swą klientelę. Na rzecz uchwalenia
projektu w w ersji PSL „Piast” zaważyło stanowisko NZL, które poparło
projekt w form ie nieco złagodzonej.
Ostatecznie 14 grudnia 1921 r. sejm uchwalił w drugim czytaniu ustawę
o nadzwyczajnej daninie. E. Taylor, analizując dyskusję sejmową, pisał:
„Stronnictw a sejmowe okazały w tej chwili w przew ażnej części tak
w ielką niechęć do obciążania swych wyborców niezbędnym i świadczeniami
na rzecz państw a, tak sobie w zajem nie odrzucały ciężar opodatkow ania,
że były bezsprzecznie, może nieświadomie, czynnikiem inflacyjnym ” 38.
Równie nam iętną dyskusję wyw ołała spraw a m onopolu tytoniowego.
Dochody z m onopolu m iały, zdaniem M ichalskiego, zapew nić państw u
50 mld m kp, czyli połowę dochodów z daniny m ajątkow ej. Przeciwko monopolowi
w ystąpiła praw ica związana z ZLN. W trudnej sytuacji znalazł
się KPK. Poglądy ekonomiczne konserw atystów nie były jednolite, ale
w jednym punkcie były jednak zgodne — działalność gospodarcza w inna
skupiać się w ręk u pryw atnym . N iejednokrotnie ostro występow ano przeciwko
wszelkim objawom tzw. etatyzm u, czyli działalności gospodarczej
rz ą d u 3fl. K onsekw entną politykę ograniczania w pływ u państw a na gospodarkę
prow adził Steczkowski. Jednak w obliczu możliwości załam ania się
próby napraw y skarbu i upadku rządu Ponikowskiego, w brew swoim założeniom,
K PK zdecydował się głosować za w prow adzeniem monopolu.
W m aju 1922 r. monopol tytoniow y został uchwalony.
Była to chwila, kiedy po przejściowej popraw ie nastąpiło ponowne pogorszenie
się sytuacji gospodarczej. Kiedy M ichalskiem u udało się ustabilizować
m arkę polską, załam ała się produkcja przem ysłow a oraz wzrosło
bezrobocie; dla ożywienia gospodarki m inister Skarbu m usiał wrócić częściowo
do polityki inflacyjnej. Czerwcowe przesilenie rządowe odsunęło
spraw y reform y gospodarczej na dalszy plan.
P artie polityczne form alnie poparły ideę daniny. N aw et przeciwnicy,
którzy faktycznie dążyli do storpedow ania projektu, nie mogli sobie pozwolić
w obliczu opinii społecznej na jego całkowite odrzucenie. Natom iast
wśród ziem iaństw a nastroje, przynajm niej początkowo, były niechętne,
a czasami wręcz wrogie wobec idei daniny. Obawiano się przede wszystkim
tego, że na spłatę daniny trzeba będzie się wyzbyć części ziemi. W yrazem
38 T a y 1 o r, op. cit., s. 222.
39 „Etatyzm to istotnie zwyrodniała karykatura państwowości, powstała przez chorobliwy
przerost idei silnego rządu, kierującego rozwojem gospodarczym i .indywidualnym”.
Etatyzm, „Czas”, 15 VIII 1919; efpe, Bankructwo etatyzmu, „Kurier Polski”,
14 I 1921.