Szymon Rudnicki Działalność polityczna polskich konserwatystów ...

,.Czasem”, „Słowem ” i „Dziennikiem Poznańskim ”. M iało ono polegać m. in.
na poszukiw aniach i druku tych sam ych pow ieści31. Ja k to porozum ienie
funkcjonowało, trudno powiedzieć.
W ojna postaw iła przed politykam i nowe zadania, otw ierające jednocześnie
nowe możliwości działania. W początkowym okresie wszystkie
stronnictw a konserw atyw ne, i nie tylko one, wypow iedziały się lojalnie za
swoimi rządam i. W yrazem tego były deklaracje lojalności złożone przez
poszczególne koła polskie w parlam entach.
Dla stańczyków w ybuch w ojny stanow ił zapowiedź realizacji ich dalekosiężnych
planów zjednoczenia Galicji z Królestwem w m onarchii austro-
- węgierskiej. N atom iast realiści i zbliżone do nich koła konserw atystów
kresow ych, podobnie jak endecy, pragnęli zjednoczenia Polski pod berłem
cara. Antyniem iecko nastaw iony był również ogół ziem iaństw a zaboru rosyjskiego
52.
W listopadzie 1914 r. realiści wspólnie ze Stronnictw em Dem okratyczno-Narodow
ym utw orzyli K om itet Narodowy Polski. Sytuację skomplikowało
wycofanie się Rosjan z terenów polskich w sierpniu 1915 r. Wraz
z arrm ą rosyjską opuściła kraj duża grupa działaczy SPR, m. in. Erazm
Piltz. Zygm unt W ielopolski i Eustachy Dobiecki. W k raju na czoło w ysunęli
się H enryk Potocki, Leonard Tallen-W ilczewski i Zygm unt Leszczyński.
Dużą rolę odgryw ał także ks. Zygm unt Chełmicki.
. Znaczne zm iany personalne nastąpiły również w narodowej dem okracji.
Członkowie Ligi Narodowej na terenach zajętych przez Niemców zaczęli
tw orzyć organizację pn. Zjednoczenie Narodowe. Później z podobną
inicjatyw ą w ystąpiła Liga Narodowa we Lwowie, dążąc do stw orzenia
organizacji politycznej, która by umożliwiła zbliżenie z jednej strony konserw
atyw nej praw icy do narodow ej dem okracji, z drugiej ludowcom. Do
Zjednoczenia Narodowego w Galicji obok sym patyków SDN wśród podolaków
przystąpiła grupa „Rzeczypospolitej” S3.
A ntoni M arylski, W ojciech Rostworowski, Adam Ronikier i Józef Targowski
utw orzyli Stronnictw o Narodowe. Udało im się przyciągnąć pew ną
ilość ziemian, którzy nie należeli przedtem do SDN. W stronnictw ie tym
od początku w ystępow ały tarcia. Liczyło ono prawdopodobnie niecałą
setkę członków, choć, jak pisze Zdanowski, celem M arylskiego było „objęcie
całego spadku po wyjeździe p. Romana, a głównie całej grupy ziem iańskiej”
54.
51 List A. Chołoniewskiego do E. Piltza z 31 X 1910 i odpowiedź E. Piltza z 19 X
1910, BN 8361/1, k. 77—80, 126—127.
52 S. Zabiełło, Pamiętnik, cz: I, s. 220; Z. Domański, Pamiętniki, s. 83.
T. Świecki, Mazowsze płockie w czasach wojny światowej i powstania państwa
polskiego, Toruń 1932, s. 21.
53 List T. Kobylańskiego, sekretarza ZN, z 17 X 1967, APAN Krak., 7893; B. Longc
h a m p s, Wspomnienia, BOss., akc. 47/71, masz., s .319; WTW, Polskie stronnictwa
polityczna w Galicji, „Kultura Polski”, 17 II 1918, z. 7, s. 87.
54 J. Zdanowski, Dziennik, 30 IX 1915, 31 V 1916, APAN Krak., masz. Patrz
29