Szymon Rudnicki Działalność polityczna polskich konserwatystów ...

8
Te prądy walczące w łonie partii konsei'waty w nych w ystępow ały w różnych
okresach i partiach z różnym nasileniem . Zależało to od w ielu czynników,
m. in. poczucia stopnia zagrożenia władzy klas posiadających i stopnia
rozw oju instytucji dem okratycznych. W alka tych prądów znajdowała >
również swój w yraz w stosunku do liberalizm u.
Broniąc się przed zarzutem reakcjonizm u, konserw atyzm .występował
¿/rów nież przeciw liberalizmowi. Różnice między konserw atyzm em a liberalizm
em polegały przede wszystkim na stosunku: człowiek — społeczeństwo.
Dla liberalizm u dobro jednostki było celem najwyższym , dla konserw
atyzm u jednostka była elem entem , którego interesy m uszą być podporządkow
ane interesom państw a i społeczeństwa. Prowadziło to do różnic
w postulow anym system ie praw nym państw a. Liberalizm w ystępow ał za
równowagą władz, konserw atyzm za przew agą władzy wykonawczej. Konserw
atyści krytykow ali stosunek liberalizm u do religii, ponieważ uznawali
ją za podstawę m oralną społeczeństwa. Wspólne dla obu doktryn było w y­
stępow anie przeciwko om nipotencji państw a. Szczególnie odnosiło się to do
dziedziny stosunków gospodarczych, gdzie konserw atyści w ręcz głosili hasła
liberalizm u 10.
Zbliżając się do liberalizm u, konserw atyści widzieli potrzebę konsolidacji
żywiołów zachowawczych celm stw orzenia równowagi przeciw społecznem
u radykalizm ow i i nacjonalizm owi n . Nie znaczy to, że traktow ali oba
kierunki rów norzędnie. Socjalizm zwalczali ze względów klasowych,
gdyż jako doktryna i praktyka godził w same podstaw y ustroju. „Rewolucja
— pisał W ładysław Leopold Jaw orski — jest zniszczeniem tych instytucji,
które w rosły korzeniam i w społeczeństwo, które tw orzą jego organiczny
kształt” 12. Propagandzie antysocjalistycznej lub w ystępow aniu przeciw
tem u, co uznaw ali za socjalizm, poświęcali konserw atyści znaczną
ilość m iejsca i pieniędzy. Natężenie propagandy antysocjalistycznej przybrało
takie rozm iary, że F. Potocki zaprotestow ał przeciw ko sprow adzaniu
konserw atyzm u jedynie do przeciw staw iania się socjalizm ow i13. K rytykując
nacjonalizm nie m iano w zasadzie na m yśli doktryny nacjonalistycznej,
lecz działalność narodow ej dem okracji, którą atakow ano przede wszystkim
ze względu na m etody działania.
10 T. Brzeski, O konserwatyzmie w Polsce, cz. III, „Polska”, 6 VII 1921;
S. Estreicher, Istota konserwatyzmu w Polsce, „Czas”, 25 XII 1926, oraz jako
osobna broszura; S. Mackiewicz, Rola konserwatyzmu w Polsce, „Polska”, 16 IX
1921. Doktrynę liberalną omawiają: E. Faąuet, Liberalizm, Lwów [1902]; M. S o ­
bolewski, Historia współczesnych doktryn, „Czasopismo Prawno-Historyczne”, 1973,
z. L, s. 142; B. i M. Sobolewscy, Myśl polityczna XIX i XX wieku. Liberalizm,
Warszawa 1978; M. Zmierczak, Ideologia liberalTia w II cesarstwie francuskim,
Poznań 1978.
11 Cat, Rola jednostki, „Słowo”, 23 XII 1922; M. Zdziecho wski, Konserwatyzm
a demokracja. Organizacja żywiołów zachowawczych, „Czas”, 29 X 1926;
W. Rostworowski, Listy o człowieku idei, Warszawa 1927, s. 49.
12 W. L. Jaworski, Diariusz, 12 IV 1928, APAN, 111-84 masz.
13 e f p e, O przyszłość konserwatyzmu angielskiego, „Czas”, 6 IV 1924.