Szymon Rudnicki Działalność polityczna polskich konserwatystów ...

28
burzenie ustalonych stosunków i przygotowanie gruntu pod „rew olucję” 47.
Ziem iaństwo wielkopolskie zorganizowane było przede wszystkim
w organizacjach typu gospodarczego, jak C entralne Towarzystwo Gospodarcze
i Związek Ziemian. Tendencja do powołania instytucji politycznej
0 charakterze zachowawczym w ystąpiła w Poznańskiem dopiero ok. 1905 r.
w obliczu zagrożenia ustaw ą o wywłaszczeniu. Od początku wzorem ideow
ym i praktycznym dla konserw atystów poznańskich byli stańczycy 48. Na
czele akcji, w w yniku której powołano Kasyno Obywatelskie, stanęli Stanisław
Turno i Tadeusz Jackowski. Od początku istniały w nim tarcia spowodowane
różnicą zdań co do tego, jak dalece można się angażować w lojalizm
ie wobec władz niemieckich. Kasyno nie w ystępowało oficjalnie na
zewnątrz, pozostając klubem politycznym, skupiającym — jak to określił
„K urier Poznański” — „elitę elity” ziem iańskiej 49. Kasyno skupiło tylko
część ziem iaństwa, oddziałując na nie pozycją gospodarczą i autorytetem
osobistym członków.
Przeciw staw iając się akcji narodowej dem okracji powołali członkowie
Kasyna Związek Narodowy, którego prezesem został Adam Żółtowski z Ja -
rogniewic. Związek ten nie osiągnął jednak większych wpływów 50. P rogram
ugody z Niemcami nie mógł, szczególnie w tym okresie, liczyć na
szerszy oddźwięk. G rupa ziem ian niezadowolona z polityki Kasyna założyła
w 1913 r. C entrum Obywatelskie. Stworzyli je młodzi ziem ianie zbliżeni
ideowo do narodow ej dem okracji. Na czele stanął członek Ligi Narodowej
W ładysław Grabski z Kurcewa.
Proces przejm ow ania wpływów z rąk konserw atyw nego ziem iaństwa
przez endecję przebiegał w Wielkopolsce stosunkowo łagodnie. W 1913 r.
doszło do kom prom isu m iędzy narodow ą dem okracją a konserw atystam i
w postaci utw orzenia Rady Narodowej, mającej am bicje być przedstaw i­
cielstwem ogółu Polaków zaboru pruskiego. Ukłonem endeków pod adresem
konserw atystów było powierzenie jej przew odnictw a Ludwikowi M y-
cielskiemu. Nie doszło na terenie tego zaboru do takich sporów, jak w Galicji.
.
Przez cały czas istniały kontakty międzyzaborowe między konserw a­
tystam i. W 1904 r. doszło w W iedniu do zjazdu konserw atystów Galicji
1 Królestwa. Prasa konserw atyw na broniła konserw atystów w szystkich zaborów
przed atakam i narodowej demokracji. W 1910 r. z inicjatyw y redaktora
„Czasu” Rudolfa Starzewskiego doszło do porozumienia, określonego
przez Antoniego Chołoniewskiego jako „blok felietonow y”, między
47 Z. Hemmerling, Posłowie polscy w parlamencie Rzeszy Niemieckiej i sejmie
jyruskim. 1907—1914, Warszawa 1968, s. 35; W. Jakóbczyk, Społeczeństwo
polskie w obronie narodowości, [w:] Dzieje Wielkopolski, t. II, Poznań 1973, s. 503—
—504.
48 Odczyt 22 I 1908 r. w Kasynie Obywatelskim w Poznaniu, WAP Poznań, Organizacje
i stowarzyszenia, t. 3.
49 Cyt. według: Jakóbczyk, op. cit.. s. 505.
50 Tamże. Hemmerling, op. cit., s. 35.