Szymon Rudnicki Działalność polityczna polskich konserwatystów ...

Rozdział VIII
Kryzys parlamentaryzmu
Z biegiem czasu funkcjonow anie ustroju parlam entarnego budziło coraz
większe niezadowolenie polityków. K rytykow any on był przez wszystkich,
poczynając od praw icy, a kończąc na lewicy. K rytyka praw icy szła
w dwóch podstaw owych kierunkach: 1. om nipotencji sejmu, 2. ordynacji
wyborczej.
E. Dubanowicz, jeden z twórców konstytucji marcowej, napisał, że
„obecny ustrój państw ow y został utw orzony w atm osferze bolszewizmu” 4.
Praw ica żądała zm iany konstytucji, nie ukryw ając celu proponowanych
zmian. Celem tym było „ograniczenie dem okratycznej frazeologii, jaka
cechuje konstytucję polską”, lub — jak pisał inny autor — „okiełznanie
wyw rotow ych tendencji ciem nych m as” 2. Zam ierzała osiągnąć to przez
zrów nanie praw senatu z praw am i sejm u oraz zwiększenie upraw nień w ładzy
wykonawczej. Proponowano różne rozwiązania, jak rozszerzenie praw
prezydenta na wzór am erykańskich, przyznanie m u inicjatyw y ustaw o­
dawczej i praw a rozw iązyw ania ciał ustawodawczych, zm niejszenie możliwości
obalenia rządu przez sejm, zredukow anie kom petencji sejm u do
w ykonyw ania kontroli i uchw alania ustaw , uniezależnienie rządu od nacisku
parlam entu.
Postulaty te były jednak nie do przeprow adzenia w sejm ie w ybranym
w 1922 r. Dlatego znacznie większy nacisk kładziono na zm ianę ordynacji
wyborczej, w niej widząc źródło zła. „Korzeniem zła w ustroju państw a
jest pięcioprzym iotnikow e prawo wyborcze — pisał Dubanowicz — niedorzeczne,
niem oralne, przeciw ne porządkowi w przyrodzie, przeciw ne natu ­
rze i rozum owi ludzkiem u praw o wyborcze, zgubne dla cywilizowanego
rozw oju ludzkiego, zabójcze dla państw a”, by dojść do wniosku, że „pięcioprzym
iotnikow e praw o głosowania podcięło śm iertelnie parlam entaryzm
w Polsce” 3.
Zm iany ordynacji wyborczej proponowano różnorodne, i to naw et
w ram ach jednych partii. Padły głosy za w prow adzeniem system u kurialnego
4. Takie rozw iązanie, przew idujące m. in. kurię ziem iańską
i izbę przem ysłowo-handlową, autom atycznie przesuwałoby układ sił par-
1 E. Dubanowicz, Naprawa ustroju państwowego Polski, [w :] Ustrój państwa,
Warszawa 1927, s. 3.
2 Nauka rzeczywistości, „Dzień Polski”, 26 I 1924; F. Chwalibóg, Na błędnej
drodze, tamże, 14 VII 1924.
3 Dubanowicz, Naprawa ustroju..., s. 4—5.
4 E. Sabauda, SZ a przyszła ordynacja wyborcza, „Pro fide”, VII 1926;
J. Stecki, Teoria a życie w systemie przedstawicielskim, [w:] Ustrój państwa, s. 19.