Szymon Rudnicki Działalność polityczna polskich konserwatystów ...

Konserwatyzm , określany rozmaicie w poszczególnych krajach i epokach,
posiadał kilka dogm atów uznaw anych na ogół przez wszystkich konserw
atystów , w tym również polskich. Zastanów m y się nad tym w odniesieniu
do Polski.
Jednym z podstawowych, a w Polsce często w ysuw anym na pierwsze
m iejsce jest dogmat, że życie społeczeństwa w inno być regulow ane zasadami
religii. Większość konserw atystów zakładała, jak to sform ułow ał Estreicher,
że „społeczeństwa ludzkie są tw orem najw yższej woli św iatem
rządzącej, a ich celem jest cel m etafizyczny”. W społeczeństwie widział
on organizację do doskonalenia duszy ludzkiej, a państw o za pomocnicze
w stosunku do ideału religijno-etycznego14. W tym ujęciu państw o nie
jest oparte na kontrakcie społecznym, jak głosił liberalizm , lecz istnieje
z woli Boga i powinno być oparte na podstaw ach etyki religijnej. N iew ątpliw
ie większość kierunków konserw atyw nych uznaw ała religię za podstawę
własnego światopoglądu. Większość konserw atystów w Polsce była głęboko
religijna, ultram ontańska i klerykalna. Popierano Kościół również ze
względu na rolę, jaką religia mogła odegrać w walce z prądam i wrogimi
konserw atyzm ow i1S.
D rugim obok poszanowania religii elem entem ideologii konserw atyw ­
nej jest poszanowanie dla tradycji. W Polsce problem tradycji był bardziej
skom plikowany niż gdzie indziej. Bezpośrednie naw iązanie do tradycyjnych
instytucji politycznych w Polsce było wykluczone. Do przedrozbiorow
ych trudno było nawiązywać. Po pierwsze, zbyt zmieniły się w arunki spo-
.łeczne. Po drugie, nie zdały one egzam inu historycznego. Trudno też było
nawiązywać do tradycji społecznych — zarówno przedrozbiorowych, jak
i z okresu przed uwłaszczeniem chłopów.
W szystkie program y konserw atyw ne głosiły jednak kult tradycji. Ludw
ik Górski określając tradycję jako „przechowanie wielkiej idei, która narodowi
dała początek, oraz wielkich i zbaw iennych prawd, które przedstaw
iał i bronił”, zgodnie z założeniam i ultram ontanizm u uznał w połowie
XIX w. za taką „wielką praw dę” „obronę chrześcijaństwa, obronę całości
nauki i w iary Kościoła katolickiego” 16.
Ograniczenie się do tak pojętej tradycji było z góry skazane na niepowodzenie.
Na plan pierw szy wysuw ało się inne zagadnienie — konieczność
obrony instytucji społecznych, rozum iana jako obrona istniejącego układu
społecznego, obrona instytucji politycznych, rozum iana jako obrona nie
14 Estreicher, Istota konserwatyzmu... „Człowiek jako cząstka świata jest
objęty i opanowany przez porządek moralny, który stwórca dla świata ustanowił”,
T. D., Polityka konserwatywna, Warszawa 1929, s. 116.
15 „Ideę demokratyczną, która dziś utknęła w bolszewizmie, zwalczać można tylko
Podnosząc nas ponad proch rzeczy ziemskich, ideą religijną, ideą człowieka stworzonego
na wzór i podobieństwo Boże...”, M. Zdziechowski, Konserwatyzm a demokracja,
„Czas”, 15 VII 1926:
16 L. Górski, O konserwatorstwie w Polsce (.1853), „Wybór pism”, Warszawa
1908, s. 165. Podobne sformułowanie znajdujemy również u Szujskiego, Dumania
samotną godziną, s. 220.
9