Szymon Rudnicki Działalność polityczna polskich konserwatystów ...

221
kowo nieprzychylnie trak tu je wszystkie m niejszości narodowe, jest polityką
absurdalną, która Polskę może doprowadzić tylko do katastrofy”. Sądził,
że zmienić ordynację w yborczą m ożna tylko poprzez stw orzenie w iększości
z Niemcami i ortodoksyjnym i Ż y d am i8. Staw iając tak spraw ę był on
niekonsekw entny, bo jednocześnie chciał Żydów — w tym sam y arty k u ­
le — ograniczyć w praw ach oraz uznaw ał za niem ożliwe dopuszczenie ich
i Niemców do rządu. Również niekonsekw entny był w swoich postulatach
odnoszących się do m niejszości słowiańskich. Chciał je asymilować państw o­
wo, a jednocześnie z góry wyłączał z ew entualnej większości m ającej zmienić
ordynację wyborczą.
Głębszą krytykę przeprow adził „Czas”. Uznał program ZLN za nie do
przyjęcia. Nie mogą — jego zdaniem — obowiązywać dwie różne ordynacje,
jedna dla kresów, druga dla reszty kraju. Było to sprzeczne z konstytucją.
W ykluczenie kom unistów od wyborów uznał za danie im dodatkowego
argum entu do ręki. Dalej twierdził, że projekt w yraźnie faw oryzuje
partie daw nej ósemki, ze szkodą dla partii m niejszych 9.
„Czas” również uznał, że w ybory w edług starej ordynacji byłyby
klęską. Na jego łam ach atakow ano nieustannie przede wszystkim przepis
o głosowaniu powszechnym. Estreicher wskazyw ał na niew yrobienie mas,
ich niejednolitość narodow ą i kulturow ą, analfabetyzm , brak tradycji parlam
entarnych, demagogię stosow aną przez partie polityczne, wreszcie na
„zaraźliw e sąsiedztwo bolszewizmu”. M. Zdziechowski wychodził z założenia,
że fikcją jest, iż większość m a paten t na rozum. Dlatego „Czas” propagował
odrzucenie zasady proporcjonalności10. Pojaw iły się rów nież na
jego łam ach głosy proponujące w prow adzenie rozm aitych cenzusów, co
prowadziło do naruszenia zasady powszechności wyborów. N atom iast kilkakrotnie
w ystąpił przeciwko naśladow aniu faszystow skiej ordynacji w y­
borczej. Oskarżał narodow ą dem okrację, że próbuje przeszczepić jej idee
na grunt Polski. W iązało się to z ogólnym poglądem „Czasu” na włoski
faszyzm. Jego zdaniem, zbankrutow ała „idea gw ałtu politycznego jako
środka politycznego rządzenia, w praw iająca w zachw yt nie tylko naszych
politycznych sowizdrzałów, ale naw et poważnych przywódców stronnictw
a”. Atakow ał tu „Czas” bezpośrednio Dmowskiego. Zbankrutow ała
również, zdaniem „Czasu”, idea dyktatury u . Mówiąc o bankructw ie tych
8 C a t, Jedyny sposób wyjścia, „Słowo”, 11 III 1924.
9 Reforma ordynacji wyborczej, „Czas”, 5 II 1925.
10 S. Estreicher, Supremacja parlamentu, „Czas”, 12 IV 1925; M. Zdziechowski,
Konserwatyzm a demokracja, tamże, 15 VII 1926; Bankructwo ordynacji
proporcjonalnej, tamże, 29 I 1926.
11 Przed upadkiem MussoUniego, „Czas”, 1 I 1925. O faszyzmie jako ustroju operującym
terrorem i przemocą i nietrwałym pisał K - s k i, Nowa faza faszyzmu, tamże,
19 IV 1926. Z przekąsem pisano o faszyzmie we Francji, tamże, 9 IV 1926. Na tym
tle jak dysonans brzmiał głos J. Bobrzyńskiego, który uważał się za związanego z SPN.
Uznał on faszyzm za zewnętrzną podnietę do zmian. Brzask konserwatyzmu, „Dzień
Polski”, 20 III 1926.