Szymon Rudnicki Działalność polityczna polskich konserwatystów ...

16
Obok nacisku gospodarczego ziem iaństw o oddziaływało na władze poprzez
kontakty osobiste i towarzyskie, bardzo trudno uchwytne. Niełatwo
jest również zbadać w pływ y ziem iaństw a wśród kleru. Spraw a jest delikatna.
Istniała tradycja w wielkich rodach w yboru przez jedno z dzieci kariery
duchownej, a wśród kobiet zakonnej. W iele z tych osób rzeczywiście
czyniło to z powołania i życie tem u poświęcało. W ielu też prowadziło przy
tym działalność sensu stricte polityczną, czego liczne przykłady znajdujem
y np. w pam iętniku W. Meysztowicza. Przychodzili do polityki ukształtowani
przez swe środowisko, z całym zespołem poglądów i nawyków.
W 1966 r. H. Jabłoński, m ając na m yśli działalność konserw atystów ,
pisał: „Tem atyka ta nie cieszyła się dotychczas większym zainteresow aniem
historyków, stosunkowo m ało m iejsca zajm uje też we współcześnie dokonyw
anych analizach sytuacji politycznej. Złożyło się na to wiele przyczyn.
Oczywiście najw ażniejszą z nich była niedostępność odpowiednich m ateriałów
źródłowych, zakulisowość działania politycznych ośrodków wielkiego
kapitału i wielkiego obszarnictw a” 41. Z biegiem lat trudności te nie
zmalały. Osiem lat później J. Holzer stw ierdzał: „Dzieje ich (partii konserwatyw
nych) pozostały praw ie całkowicie poza zasięgiem badań” 42.
Dziś, dla interesującego nas okresu, dysponujem y, obok prac H. Jabłońskiego,
który pierw szy po w ojnie podjął badania tych zagadnień, artykułami
J. Holzera i A. A jnenkiela 43. Są to nadal badania fragm entaryczne. Nie
lepiej przedstaw ia się stan badań nad działalnością polityczną konserw a­
tystów przed I w ojną światową. Pracą najw ażniejszą i właściwie jedyną,
nie licząc kilku artykułów prasowych, dla Królestw a była książka R. Dmowskiego
Upadek m yśli konserw atyw nej w Polsce, w ydana w 1914 r., a dla
Galicji dw utom owa praca W. Feldm ana Stronnictw a i programy polityczne
w Galicji. 1864— 1906, w ydana w 1907 r. Do innych szczegółowych problemów
z historii politycznej i gospodarczej poruszanych w pracy istnieje
m niej lub bardziej bogata literatura, którą autor w m iarę możności starał
się wykorzystać.
41 H. Jabłoński, Konserwatyści przed przewrotem majowym, „Przegląd Historyczny”,
1966, z. 4, s. 611—612.
42 J. Holzer, Mozaika polityczna drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa 1974, s. 7.
43 A. Ajnenkiel, Próba systematyzacji koncepcji ustrojowych. Program konserwatystów,
„Dzieje Najnowsze”, 1969, z. 2; J. Holzer, Partie polityczne w międzywojennej
Polsce. Próba klasyfikacji, „Kwartalnik Historyczny”, 1973, z. 1, autor
ten rozwinął następnie swe badania w cytowanej książce. Dla okresu poprzedzającego
nasze badania dysponujemy książką R. Ludwikowskiego, Konserwatyzm Królestwa
Polskiego w okresie międzypowstaniowym, Kraków 1976, oraz artykułami
M. Króla, Idea narodu w polskiej myśli konserwatywnej XIX w. przed powstaniem
styczniowym, i W. Karpińskiego, Idee narodu w polskiej myśli konserwatywnej
po powstaniu styczniowym, [w:] Idee i koncepcje narodu w polskiej myśli politycznej
czasów porozbiorowych, Warszawa 1977. Okresem następnym zajął się
W. Władyka, Działalność polityczna polskich stronnictw konserwatywnych w latach
1926—1935, Wrocław 1977.