Szymon Rudnicki Działalność polityczna polskich konserwatystów ...

- liusz Leo i Jan K anty Fedorowicz. K rok ten ułatw ił późniejszą współpracę
między tym i partiam i.
Po w yborach w 1908 r. do Sejm u Krajowego, aby utrzym ać wpływy,
musieli konserw atyści skupić się w jeden klub. Nie bez nacisku Michała
Bobrzyńskiego, w przeddzień pierwszego posiedzenia sejm u trzy grupy:
klub krakow ski, podolacy i klub rolniczy utw orzyły tzw. stronnictw o „prawicy
sejm ow ej”. Poza nim pozostało sześciu posłów pod wodzą W łodzimierza
Kozłowskiego, tw orząc tzw. Centrum , i kilku konserw atystów tłum a­
czących swój krok chęcią pozostania bezpartyjnym i, w śród nich W itold
C zartoryski i Tadeusz Cieński. W rzeczywistości już w tedy czuli się oni
bliżsi narodow ej dem okracji niż stańczyków.
Jedność ta przetrw ała zaledwie kilka dni. Podczas głosowania nad kandydatam
i do W ydziału K rajow ego doszło do roźbicia na tle stosunku do
kandydatury Ukraińca. Do tego czasu łączył konserw atystów obu części
Galicji program społeczny i wspólny pogląd na stosunek do W iednia. Gdy
program lojalności przyjęły pozostałe stronnictw a, związek ten rozluźnił
się i nastąpiło przegrupow anie sił. Później doszły do tego różnice orientacji:
SPN — do końca trzym ało się orientacji austriackiej, podolacy podobnie
jak narodowa dem okracja — rosyjskiej. Część podolaków, która zdawała
sobie spraw ę z konieczności zm ian i faktu, że jest to ostatnia chwila, kiedy
autoram i i w ykonaw cam i zm ian m ogą być konserw atyści, przyłączyła się
do grupy krakow skiej, młodsze pokolenie ciążyło raczej ku narodowej dem
okracji.
Do 1911 r. ukształtow ały się dw a obozy. Z jednej strony tzw. blok nam
iestnikow ski złożony z demokratów, konserw atystów i ludowców. Z drugiej
strony stanął tzw. antyblok, którego siłą przew odnią była narodowa
dem okracja. U jej boku w ystąpili podolacy, C entrum oraz grupa „Rzeczypospolitej”.
Jak pisze S. Grabski, stało się to możliwe dzięki Lidze Narodowej
i było jej sukcesem 2S. C entrum zwiększyło swą liczebność, przystąpili
do niego Cieński, Czartoryski i niektórzy konserw atyści krakowscy,
jak Józef M ilewski czy Stanisław Stadnicki. Prezesem został W itold Czartoryski.
C entrum stanow iło pomost pomiędzy podolakam i a narodowymi
dem okratam i. Bobrzyński w ielokrotnie określał członków tej grupy jako
skrajnych konserw atystów . Samo C entrum przeczyło, jakoby jego członkowie
byli konserw atystam i 36. Rację jednak w tym w ypadku m iał Bobrzyński.
Do problem u tego w ypadnie powrócić jeszcze na dalszych stronach,
przy om aw ianiu działalności Narodowo-Chrześcijańskiego S tronnictw
a Ludowego.
25 S. Grabski, Wspomnienia o pracy w Lidze Narodowej, APAN, 30/3, k. 51—52.
26 Uwaga W. L. Jaworskiego do wspomnień M. Bobrzyńskiego, Z moich
pamiętników, s. 254; „W rozmowach, jakie miałem z S. Cieńskim i Wl. Czartoryskim,
przeczyli oni, by ich ojcowie byli konserwatystami”. W. Czartoryski pisał: „Nasz
ojciec od początku wejścia w życie polityczne trzymał się wiernie kierunku prowadzonego
przez N-D, które następnie zmieniło nazwę na Stronnictwo Narodowe”,
Wspomnienia wojenne 1914—1918, s. 49, masz., zbiory pryw.
23