Szymon Rudnicki Działalność polityczna polskich konserwatystów ...

7
Dla konserw atystów zawsze było problem em , o zachowanie czego należy
walczyć. Jeszcze A ntoni Zygm unt Helcel pisał, że „główny charakter
konserw atorstw a upatryw any być w inien właśnie w oznaczeniu tego, co
zachowanem być powinno, a więc w pojęciu o tym, co praw dziw ie za stałe,
nietykalne i fundam entalne w danych stosunkach uważać należy” 5. Zastanaw
iając się nad tym jeden z m łodych publicystów konserw atyw nych
w yróżnił trzy form y konserw atyzm u: 1. bezwzględny — sprzeciwiający
się wszelkim zmianom, co zdaniem autora prowadzi do zastoju we wszystkich
dziedzinach i kończy się obaleniem rządu reprezentującego taką ten ­
dencję; 2. polegający na m ożliwym opóźnianiu zmian,, lecz taki konserw a-
tyzm nie może m arzyć o przechwyceniu w ładzy; 3. ewolucyjny, który broniąc
trw ania szeregu instytucji, w ysuw a konieczność szerokich reform ,
równie głębokich jak inne kierunki społeczne 6.
W Polsce większość konserw atystów deklarow ała się jako zwolennicy
konserw atyzm u ewolucyjnego. Zadania konserw atyzm u widziała przede
wszystkim jako ham ow anie zbyt w ybujałych reform, czuwanie, by uchronić
państw o przed zbyt wielkim i w strząsam i7. Utożsam ianie konserw atyzm
u z ewolucją zakładało, że cele konserw atyzm u i postępu są takie sąme,
lecz tylko m etoda inna. Niestety, konserw atyści nigdy nie sform ułow ali
ostatecznego celu, chyba że uznać za takow y „realizację Królestwa Bożego
na ziem i”, jak pisał Paw eł Popiel, „a zatem idea władzy, idea praw a, idea
harm onii m oralnej” 8.
Bronili się konserw atyści przed zarzutem reakcyjności. Już Helcel pisał:
„Pojęcie zachowywania, konserw owania niekoniecznie odnosi się do
zachowywania wszystkiego; podobnie jak oszczędność nie zależy na tym,
aby bezwzględnie nic nie wydawać, lecz aby wydaw ać tylko to, co rozum
wydaw ać poleca. Jaki stosunek do sknerstw a — tak i konserw atorstw a do
politycznego zagrzęstw a”. Przeciwko spychaniu konserw atyzm u na pozycje
reakcyjne bronili się również Szujski i Popiel *. Podobnie czynili publicyści
konserw atyw ni w okresie m iędzywojennym .
'
5 A. Z. Helcel, Aforyzmy o prawdziwym i fałszywym konserwatyzmie, [w:]
H. Lisicki, Antoni Helcel, t. II, Lwów 1882, s. 33.
6 Z. R., O konserwatyzmie słów kilkoro, „Miesięcznik Akademicki”, III 1920.
K. Bps te in rozróżnia trzy typy konserwatyzmu: I. obrońców status quo, 2. zwolenników
powolnych zmian, 3. reakcjonistów — zwolenników powrotu do status quo ante.
K. Epstein, The Genesis of German Conservatism, Princeton 1966. s. 7.
7 W. W y d ż g a, Cel i zadania stronnictwa zachowawczego w Polsce, „Polska”,
18 V 1921; J. Bobrzyński, Na przełomie, „Czas”, 7 V 1922.
* P. Popiel, A. Z. Helcel, „Pisma”, t. II, Kraków 1893, s. 163.
9 H e 1 c e 1, op. cit., s. 34 „Nie można wyrzec się sztandaru prawdziwego postępu
s w Lata na jakiejkolwiek drodze, nie możemy ratować się chwytaniem się spróchniałych
i na zagładę przeznaczonych budowli doczesnego porządku”, J. Szujski, Dumania
samotną godziną, „Dzieła”, seria III, t. I, Kraków 1885, s. 221. Popiel odmawia
ludziom zajmującym takie stanowisko miana konserwatystów. Popiel, A. Z. Helcel,
s. 172.