Szymon Rudnicki Działalność polityczna polskich konserwatystów ...

dem okrację za głoszenie zasad egoizmu narodowego, wskazując m. in. na
to, że jej polityka stanow i uspraw iedliw ienie dla Bism arcka i M uraw iewa 33.
O ile twórcam i program u byli liberalni działacze ugodowi z „K raju”, to
bezpośrednie kierow nictw o nowej organizacji wzięli na siebie ziem ianie.
Jak pisał nieznany autor w tekście przeznaczonym dla „K raju”, skład
prezydium w skazuje na to, że „SPR opierać się będzie głównie o żywioły
ziemiańsko-zachowawcze, konserw atyw ne” 34.
Jednocześnie grupa arystokratów próbowała założyć Stronnictw o N a-
rodowo-Zachowawcze. Należeli do niego ks. Zdzisław Lubomirski, hr. Julian
Tarnowski, ks. Sew eryn Czetwertyński, hr. Adam Krasiński, ks. Maciej
Radziwiłł, hr. Tomasz Potocki, hr. H enryk Dembiński, hr. K onstanty P later
i inni. Przykładem dla nich była stańczykowska Galicja. Ja n Żółtowski
notow ał w swym pam iętniku, że grupa ta próbowała zająć pozycję między
narodow ą dem okracją a SPR, co się całkowicie nie powiodło. Ostatecznie
większość grupy przystąpiła do SPR 35.
Działacze Ligi Narodowej przyjęli pow stanie SPR lekceważąco. W tym
czasie Lidze, nie bez powodzenia, przy pomocy swych członków ziemian,
udało się zdobyć przew ażający w pływ na ziem iaństwo 36. Z tego też względu
realiści stracili znacznie na atrakcyjności dla rządu jako partner 37.
W zajemne stosunki SDN i SPR cechowała niechęć. Szczególnie niechętnie
endecy odnosili się do grupy skupionej wokół „K raju”. Przez cały
czas była to w spółpraca wym uszona przez okoliczności, m. in. przez nacisk
lewicy i chęć wzajem nej kontroli akcji podejm owanych w Petersburgu.
Do spięcia doszło w trakcie przygotow ania wyborów do Dum y w 1912 r.,
kiedy to realiści nie poparli kandydatury Dmowskiego do Dumy.
To stanowisko realistów w w yborach oraz późniejsze, wobec próby
Dmowskiego w r. 1913 zm ontowania wspólnej akcji w spraw ie polskiej na
zachodzie, od której realiści odżegnali się, przyczyniło się' do dalszego zaognienia
stosunków. Niechęć wzmogła książka Dmowskiego Upadek m yśli
konserw atyw nej w Polsce, na którą bardzo ostro odpowiedziało „Słowo” 38.
25
33 L. Straszę w i c z, Rysy charakterystyczne programu Stronnictwa Polityki
Realnej, Warszawa 1907.
34 R., Nowa organizacja żywiołów umiarkowanych w Królestwie, Papiery E. Piltza,
BN, masz. 8357, k. 14—19.
35 J. Żółtowski, Wspomnienia, BN, rkp akc. 7954, k. 148—153; S. Krzywoszewski,
Długie życie, t. I, Warszawa 1947, s. 194—195; S. Kalabiński, Antynarodowa
polityka endecji w rewolucji 1905—1907, Warszawa 1955, s. 247—248.
36 A. Harylski, Liga Narodowa 1906—1926, Papiery S. Kozickiego. APAN, 30/3,
k. 82; S. Czekańowski, Roczniki długiego żywota mego, BOss., 13258/11, t. III,
s. 142; S. Wielowieyski, Pamiętnik, rkp, zbiory pryw.. z. IV.
37 S. Wielowieyski zapisał, że gdy w 1908 r. L. Kronenberg i E. Dobiecki byli
u Stołypina, ten oświadczył, że ponieważ oeły kraj opowiedział się za narodową demokracją,
.„rząd nie może liczyć się z realistami, bo przedstawiają za marną siłę”, jw.,
z. VII.
38 Realista, Uwodziciele zachowawców, „Słowo”, 8 III 1914.