Szymon Rudnicki Działalność polityczna polskich konserwatystów ...

jęcia o liczebności w arstw y ziem iańskiej. Jak słusznie zw raca uwagę
I. Rychlikowa, „właściwie nie wiemy, czym jest ziem iaństw o w okresie
przekształcenia się feudalizm u w kapitalizm , bardziej stanem czy bardziej
klasą” 30. Dlatego w Polsce pojęcia „obszarnik” i „ziem ianin” nie zawsze
się pokryw ały. Ziem ianin to relikt epoki społeczeństwa stanowego, tra k tu ­
jący nieraz, mimo wspólnego interesu klasowego, wielkich posiadaczy spoza
tego stanu jako coś gorszego. Jeszcze bardziej spraw a kom plikowała się
w w ypadku dzierżawców, wśród których znajdow ali się również ludzie pochodzący
z arystokracji. Określenie, czym było ziem iaństwo, utrudnione
jest również w skutek łączenia przez niektórych ziem ian interesów rolniczych
z przem ysłowym i. W pew nych w ypadkach niełatw o stw ierdzić, czy
nie m am y już do czynienia z wielkim i przemysłowcami, będącym i właścicielam
i rodowych m ajątków , utrzym yw anych na dodatek z dochodów pozarolniczych.
K ilku przedstaw icieli ziem ian znalazło się naw et na liście
oligarchii finansowej 31.
Ziemiaństwo, zróżnicowane gospodarczo i towarzysko, łączył konflikt
z chłopstwem 32. Na zew nątrz wysuw ało jednak inne cechy wspólne. Było
w arstw ą podkreślającą swój związek z ziemią, o specyficznych obyczajach
i zasadach, silnie odczuwającą swą odrębność od reszty społeczeństwa 33.
Znajdowało to często w yraz n a gruncie towarzyskim .
„Ze śm iechem zauw ażyliśm y — wspom ina S. Zabiełło — że na libacji
reprezentow ane były w szystkie stopnie wojskowe od m ajora, tj. Prystora,
do starszego ułana, którym byłem ja. D ystansu między oficeram i a «niższymi
czynami» nie było żadnego, boć przecież byliśm y wszyscy szlachtą
polską, a więc swoi ludzie, zbratała też nas klasowa solidarność wspólnego
pochodzenia z w arstw y ziem iańskiej” u .
Znane też były przykłady „nieprzyjm ow ania” do tow arzystw a 35. Do ludzi
nie ze swej sfery odnoszono się często z wysoka, i to niezależnie od zaj-
30 Rychlikowa.op. cit., s. 118.
31 Z. Landa u, Oligarchia finansonm drugiej Rzeczypospolitej, „Przegląd Historyczny”,
1971, z. 1, s. 84—86.
3a Zwracając na to uwagę, Grzybowski wskazywał na równoległość postawy
chłopów wewnętrznie zróżnicowanych, a jednolitych w walce z dworem. K. Grzybowski,
Ojczyzna — naród — państwo, wyd. 2, Warszawa 1977, s. 150.
33 „My — notuje Żółtowska wypowiedź bliskiej sobie osoby — zostaliśmy wychowani
w ten sposób, że mówimy po polsku, ale nie mamy nic wspólnego z resztą
ludzi nazywających siebie Polakami”, i dodaje od siebie: „My i nasi znajomi byliśmy
europejczykami mówiącymi po polsku, karmiliśmy się cywilizacją ogólnoeuropejską
i tym porównywali nicość swoistości”, J. Żółtowski, Dziennik, 1 IX 1921, BN,
akc. 9346 rkp.
34 S. Zabiełło, Pamiętnik, cz. II, s. 213, zbiory pryw., masz.
35 Synowa Władysława Grabskiego pisze, że jego małżeństwo z chłopką „wzbudziło
zgorszenie i skandal w sferach rodzinnych i ziemiańskich”. Matka jego dopiero
po latach zgodziła się poznać synową i wnuków. H. Ostrowska-Grabska, Brie
a brac 1848—1939, Warszawa 1978, s. 453. Bojkotowano towarzysko również żonę
jednego z przywódców ziemian Kongresówki, A. Popławskiego, z zawodu aktorkę.
A. Mazaraki, relacja ustna.
13