Szymon Rudnicki Działalność polityczna polskich konserwatystów ...

Trochę hum orystycznie brzm ią rów nież narzekania J. Zdanowskiego, że
„ziemiaństwo to najbiedniejsza dziś klasa ludzi. Rosną pensje, w ydatki, w y­
nagrodzenia robotników, a tymczasem ziem ianin m a sprzedawać produkt
swój po pół roku tem u ustanow ionej cenie”. Inaczej to samo zjawisko widziała
M. Górska, która pisała: „A jednak tej straszliw ej biedzie sam e społeczeństwo
m ogłoby ulżyć, gdyby m iało poczucie prostej sprawiedliwości
i patriotyzm u. Zaledwie p a ru obyw ateli sprzedaje, zboże po cenach przez
rząd naznaczonych, tj. po 4rs kw. kartofli, a 10 żyta, reszta ukryw a zbiory
dla handlow ania nimi, i to robią wszyscy, obywatele, chłopi, Żydzi — znani
są ci nieliczni, co na nędzy ludzkiej nie spekulują, tu w okolicy przede
w szystkim Antoś M azaraki, Ostrowski, W ojciechowski, W ieniawski, ale inni,
że w ym ienię zamożniejszych, jak Glinka, Plater, Kijewski, K rasińscy
m ajątki robią na lichw iarskich cenach, a m ają się za Katolików i Polaków
” 3. Obie te wypowiedzi pochodzą z okresu, kiedy prasa w arszaw ska
notowała częste w ypadki zgonów głodowych. Oburzenie społeczeństwa budziły
w ypadki rozrzutności czy hulaszczego trybu życia części ziem iaństw a.
Związki Ziem ian podejm ow ały uchwały apelujące do ziem ian o zwiększenie
dostaw zboża do Urzędów Aprowizacyjnych. Nie zawsze odnosiły
one skutek. Próby rządu ukrócenia spekulacji nie daw ały rezultatu, mimo
że sporadycznie poszczególnych obszarników za to karano. Rząd m usiał liczyć
się z ziem iaństw em jako podstaw ow ym dostaw cą żywności. Dlatego
większość posunięć represyjnych nosiła charakter bardziej spektakularny
niż rzeczyw istych represji. Poza tym ziem iaństw o m iało udziały %w przemyśle,
szczególnie rolno-spożywczym. W ręk u ziem iaństw a na początku
niepodległości pozostawała znaczna część tego przem ysłu.
Pod w pływ em zagrożenia doszło do zbliżenia między poszczególnymi
grupam i ziem iaństw a, niezależnie od różnic m ajątkow ych i partii politycznych,
do których dotychczas należały. Ja k zapisał M ycielski: „w alka klasowa
stw orzyła ze szlachty jeden obóz, którego stronnictw a tylko pod względem
polityki bieżącej odróżnić m ożna” 4. Na tle stosunku do zachodzących
szybko zm ian i coraz większego osam otnienia konserw atystów narastał
ferm ent w Stronnictw ie Praw icy Narodowej. W innych grupach konserw a­
tyw nych obserwowało się m arazm i odsuw anie się od czynnej polityki.
Na czoło krytyków dotychczasowej polityki SPN w ysunął się bardzo
am bitny, zdolny, m łody jak na działacza SPN, bo zaledwie 36-letni, Aleksander
Skrzyński. W liście otw artym do Jaw orskiego Skrzyński zarzucił
konserw atystom krakow skim brak program u we wszystkich w zasadzie
dziedzinach i postulow ał opracow anie go, tak, by wokół niego podjąć próbę
skupienia „szerokich w arstw konserw atyw nych” 5. Niezwykle trudną sy­
3 Zdanowski, Dziennik, 9 III 1919; Górska, Wspomnienia i dzienniki, 25 IV
1919. Górska przez pomyłkę nazwała Aleksandra. Mazarakiego Antosiem.
4 J. Mycielski, Dzienniki, 1 I 1919, zbiory pryw., rkp.
5 List z 19 X 1918 w: W. L. Jaworski, Diariusz z lat 1914—1921, 22 X 1918,
APAN, 111-84 masz.; nie udało się odnaleźć odpowiedzi Jaworskiego.
41