Szymon Rudnicki Działalność polityczna polskich konserwatystów ...

188
z wnioskiem o uchw alenie podatku w wysokości 600 min. Sejm uchwalił
1 mld podatku. Przedstaw iciele rolników w sejm ie dla podkreślenia, że
stanow ią większość narodu, dobrowolnie zadeklarow ali w niesienie połow
y tej sumy. P rzy płaceniu podatku wyszło jeszcze raz na jaw, że rolnictw o
nie rozporządza wolnym i kapitałam i. Spłatam i została obciążona przede
wszystkim w ielka własność. Drobni rolnicy zostali zwolnieni z nich
w ogóle (80% gospodarstw) lub udzielono im znacznych ulg. G rabski przyznaje,
że „obłożenie tej w arstw y pół m iliardow ym podatkiem było krzyczącym
nonsensem skarbow ym ”. Dlatego sam doprowadził do tego, że
ziem ianie płacili najw yżej 6°/o tego, co by przypadło na nich do płacenia
na mocy u sta w y 12. Okazało się to jednak dopiero w końcu 1925 r.; tym ­
czasem ziem ianie byli przerażeni czekającym i ich spłatam i i obwiniali o to
Grabskiego.
Przypisyw ali oni także w inę rządow i za skutki nieurodzaju w 1924 r.
N atom iast zdaniem Grabskiego nieurodzaj był podstaw ową przyczyną załam
ania się jego reform y w alutow ej, czego objaw y w ystąpiły już w lipcu
1924 r.,'b y ustąpić nieco na jesieni. Rząd, nie zezwalając na eksport zboża
w takiej wysokości, jakiej pragnęli ziemianie, doprowadził do obniżenia
cen, jednocześnie zapobiegł nadm iernem u eksportow i zboża zimą. Ale dla
ziem ian był to cios, który wzmocnił ich niechęć do polityki gospodarczej
rządu. Stąd rząd m usiał jesienią 1924 r. udzielać ziem ianom pożyczek bankowych
na spłaty podatków. Z kolei urodzaj 1925 r. doprowadził do spadku
cen na zboże w stopniu nie do przew idzenia. Sytuację ziem ian pogorszyło
fiasko otrzym ania pożyczki zagranicznej, którą pragnęli uzyskać
w Londynie; w podobnej sytuacji znalazł się przem ysł cukrowniczy, którem
u jednak udało się uzyskać krótkoterm inow ą pożyczkę.
Naraził się również G rabski osobiście działaczom ziem iańskim . Form alnie
do Rady B anku Polskiego m ieli wejść przedstaw iciele akcjonariuszy
w proporcji do wpłaconego wkładu. W edług tego klucza ziem ianie powinni
byli otrzym ać jedno miejsce. Jednak w porozum ieniu ze sferam i przem y­
słowymi w ysunęli oni obok kandydata uzgodnionego z rządem drugiego —'
K. Fudakowskiego, prezesa RNOZ. G rabski nie zatw ierdził w yników w y­
borów. Dopiero w w yborach uzupełniających strony doszły do porozum ienia.
Prasa konserw atyw na i endecka zaatakow ała Grabskiego za ten krok.
A taki były tak gwałtowne, że „Czas” uw ażał za stosowne wziąć w obronę
Grabskiego.
„Czas” wychodził z założenia, że ataki utrudniają działalność rządu,
a jego upadek byłby katastrofą gospodarczą. Przy głosowaniu nad przedłużeniem
pełnom ocnictw dla rządu „Czas” stw ierdził stan oczywisty dla
wszystkich, że było coraz więcej niezadowolonych z rządu, ale nikt nie
m iał odwagi przerw ać sanacji skarbu w połowie i wziąć odpowiedzialność
12 W. Grabski, Dwa lata pracy u podstaw państwowości naszej, W a r s z a w a
1927, s. 198— 203.