Szymon Rudnicki Działalność polityczna polskich konserwatystów ...

prezesów Janusz Radziwiłł, a na czele referatu politycznego stanął M arian
Jaro szyńsk i72. Podobnie jak w w ypadku Stronnictw a Narodowo-Zachowawezego
tw orzyli je arystokracja i wielcy obszarnicy.
U tw orzyły też one Blok Jedności Narodowej, choć początkowo niektórzy
działacze SPN pogardliwie w yrażali się o SNZ, uważając je za grupkę
bez znaczenia. Łączył te stronnictw a charakter społeczny, szukanie wspólnych
rozw iązań zarówno w ew nątrz Rosji, jak i przez popieranie Rady Regencyjnej.
Z powodu różnic w stosunku do Koalicji i Rady Regencyjnej
nie powiodło się wciągnięcie do tego bloku realistów. Nawiązano natom iast
kontakty ze środowiskiem skupionym wokół A leksandra Lednickiego.
W lutym 1918 r. utw orzyły one Porozum ienie Stronnictw Państwowości
P o lsk iej73.
Od początku 1918 r. działacze konserw atyw ni zaczynają z Rosji w racać
do W arszawy, zarów no przez Sztokholm, jak i bezpośrednio przez linię
rozejmową. W łączyli się oni aktyw nie do działalności politycznej. Ja n K u-
charzewski został prem ierem , Janusz Radziwiłł — kierow nikiem departam
entu politycznego, Maciej Radziwiłł jednym z najaktyw niejszych członków
Związku Budowy Państw a Polskiego itd.
Po rew olucji m arcowej znaczna grupa kresowego ziem iaństw a zajęła stanowisko
tw orzenia samodzielnej Białorusi i Litwy. Reprezentow ali oni kierunek,
który określano jako krajow y 74. Punktem w yjścia był pogląd, że
znajdując się w m orzu etnicznie obcego białoruskiego chłopstwa należy
dążyć do przejęcia kierow nictw a niepodległościowym ruchem białoruskim ,
dopóki ten ruch jest słaby. W ten sposób zostanie zabezpieczony „stan” polskiego
posiadania. N iektórzy z nich, czując się zagrożeni w swym stanie
posiadania, zwrócili się do władz niem ieckich z żądaniem utw orzenia Wielkiego
K sięstw a Litew sko-Białoruskiego pod k u rate lą niem iecką 75. Potem
przez jakiś czas. byli zwolennikam i stw orzenia niezależnego państw a białoruskiego
76, by przejść na koncepcję Białorusi związanej z Polską, a w końcu,
gdy okazało się, że nie m a ona szans realizacji, zmienić ją na koncepcję
włączenia jak największego obszaru bezpośrednio w granice państw a pol­
72 Program Stronnictwa Pracy Narodowej, „Dziennik Kijowski”, 4 XII 1917, AAN
38/1/204; Stronnictwo Pracy Narodowej, tamże.
73 Glinka, Pamiętnik, 18 X 1917, t. III, s. 117—118; WTW, Stosunki partyjne na
uchodźstwie polskim w Rosji, ,,Kultura Polski”, 26 V 1918, z. XXI, s. 326.
74 M. Romer, działacz demokratyczny reprezentujący ten kierunek, charakteryzował
go następująco: „Używając terminu krajowcy, trzeba zawsze pamiętać, że
termin ten nie oznacza ani stronnictwa, ani jednolitego programu. Można prawie powiedzieć,
że ilu jest '»krajowców-«, tyle jest rozmaitych prograpiów”'. Wspólna, jego
zdaniem, jest niechęć do- prostej Inkorporacji Litwy i Białorusi do Polski oraz jednocześnie
pragnienie, by tereny te były w ten lub inny sposób związane z Polską.
M. R o m e r, Dziennik, 1 XI 1920, BAN LSRR, rkp F 138.
75 E. Woyniłłowicz, Wspomnienia, t. I, s. 209; J. Osmołowski, Wspomnienia
z lat 1914—1921, BN, akc. 6798 masz., s. 324.
75 S. Głąbiński, Wspomnienia polityczne, Pelplin 1939, s. 434; Z. Domański,
Pamiętniki, s. 246.
35