Szymon Rudnicki Działalność polityczna polskich konserwatystów ...

i
264
łania narodowej demokracji, demagogia i polityka zwiększająca napięcie
na kresach wschodnich. W tych spraw ach zbliżała się do stańczyków wileńska
grupa konserw atystów , reprezentująca nacjonalizm odm ienny od
endeckiego. Do początków 1922 r. pod wpływam i stańczyków pozostawały
wielkopolskie koła konserw atyw ne. Politykę zgodną z ich założeniami na
terenie sejm u prowadził Klub Pracy K onstytucyjnej.
Od chwili podjęcia przez sejm uchw ały o reform ie rolnej stosunek do
niej stał się podstawowym probierzem dla konserw atystów . Przed wyboram
i 1922 r. większość ziemian doszła do wniosku, że najw iększe szanse
obrony ich interesów stw arza narodow a dem okracja. Dlatego ziem iaństwo
poparło ją finansowo w wyborach. SPN, które poszło do wyborów wspólnie
z liberalną inteligencją, staw iającą na Piłsudskiego, poniosło całkowitą
klęskę.
Od tej chwili rozpoczyna się ekspansja konserw atystów wielkopolskich.
Zdołali oni wciągnąć do w spółpracy politycznej zamożne chłopstwo swojej
dzielnicy, tworząc model partii konserw atyw nej, która była ideałem dla
ziemian. Rola ich poza W ielkopolską będzie rosła wraz ze wzrostem nastrojów
antyendeckich ziem iaństwa. Uznało ono za zdradę ze strony n a - 1
rodowej dem okracji podpisanie paktu lanckorońskiego i poparcie w 1925 r.
ustaw y sejm owej w spraw ie reform y rolnej.
N astroje te można obserwować również wśród ziem ian b. Królestwa.
W 1923 r. nie w ystąpili oni przeciwko ZLN m. in. ze względu na krytyczną
sytuację gospodarczą, coraz większą inflację i konieczność napraw y skarbu.
Z drugiej strony działała obawa przed w ystąpieniam i robotniczym i. W reszcie
rząd utw orzony na podstaw ie paktu lanckorońskiego istniał zbyt krótko,
by podjąć kroki organizacyjne. Odgrywało też rolę przyw iązanie niektórych
działaczy ziem iańskich do narodowej demokracji. Dalsze badania
pow inny ustalić bardziej precyzyjnie przyczyny takiej w łaśnie postawy.
Pierw si działacze ziemiańscy Królestwa (Stecki, Fudakowski) zaczęli
się odsuwać od ZLN w 1924 r. Punktem kulm inacyjnym nastrojów antyendeckich
był zjazd ziem iaństw a w W arszawie we w rześniu 1925 r. Odtąd
postępuje szybko proces jednoczenia ruchu konserw atyw nego pod egidą
W ielkopolan. Kolejno w chłaniają oni Narodowo-Chrześcijańskie Stronnictwo
Ludowe i Stronnictw o Zachowawcze. Szybko zdobyw ają wpływy
w b. Królestwie, osiągają pewne w pływ y na W ileńszczyźnie. Poza ich
w pływ am i pozostaje SPN, nie odgrywające w tym momencie większej roli.
Opanow ują także ruch m onarchistyczny. Proces ten przerw any został przez
przew rót majowy, po którym część ziemian wróciła do narodowej demoracji.
v
Przew rót m ajowy zmienił w sposób istotny sytuację konserw atystów .
Przed m ajem zarówno Klub Pracy K onstytucyjnej w Sejm ie Ustawodawczym,
jak Klub Chrzęścijańsko-Narodowy w sejm ie I kadencji stanow iły
języczek u wagi w różnorakich kom binacjach sejmowych. Liczyć się z tym
stanem rzeczy m usiały partie polityczne, pragnące przeprowadzić ustaw ę