Szymon Rudnicki Działalność polityczna polskich konserwatystów ...

chodzący częstokroć do o bskurantyzm uu . Różnice między tym i dwoma
grupam i konserw atystów objaw iły się bardzo w yraźnie na sejm ie krajow
ym lat 1.865— 1866, podczas którego stańczycy nie odgryw ali jeszcze
samodzielnej roli.
W 1875 r. konserw atyści krakow scy poszli na ustępstw a wobec podolaków
12. Od tego czasu rządzili stańczycy sejm em i Galicją. Swoim lojalizm
em wobec tronu i zręcznością polityczną zdobywali także coraz poważniejszą
pozycję w W iedniu13. Rozgoryczony Popiel pisał w swym pam iętniku
o sejm ie 1876 r.: „W m iejsce partii krakow skiej powstała, więcej
osobistością niż zasadam i związana, koteria stańczyków ” u . Nie m ając
w sejm ie większości bez podolaków, utrzym anie solidarności z nimi stawiali
ponad własny program . W yraziło się to m. in. w stosunku do oświaty
ludowej i do kw estii żydowskiej. Sojusz ten przeżyw ał także różne w strząs
y na tle stosunku do organizacji gminy. Powolne zm iany w stanow isku
stańczyków zarysowyw ać się zaczęły dopiero począwszy od 1889 r., kiedy
napotkali opozycję w /w yborach do sejm u. Udało im się jeszcze po tych
w yborach utw orzyć Unię konserw atyw ną, ale był to w tej dziedzinie jeden
z ostatnich sukcesów 1S.
W 1896 r. młodsza generacja w osobach Piotra i Antoniego Górskich
oraz W ładysława Leopolda Jaworskiego, Adama Krzyżanowskiego i Jana
H upki założyła Klub K onserw atyw ny, którego pism em stał się „Ruch Społeczny”.
Zasługą ich dla ru chu konserw atyw nego było zwrócenie uwagi na
problem y gospodarcze. Dla nas działalność tego klubu o tyle jest ciekawa,
że z jego grona rekrutow ało się kolejne pokolenie konserw atystów krakow ­
skich, z którego wyszli pi-zywódcy Stronnictw a Praw icy Narodowej.
K onserw atyści krakow scy głosili, że dem okracja to „równość przed prawem,
dostępność urzędów i stanow iska” 16. Zm iany w praw ie wyborczym
do parlam entu wiedeńskiego, w prow adzenie początkowo powszechnego
i nierównego (1896), a od 1907 r. i równego praw a wyborczego, zm usiły
również stańczyków do poszukiw ania nowych rozw iązań17.
[W okresie walki o reform ę praw a wyborczego zaogniły się stosunki
m iędzy stańczykam i a podolakami, którzy obawiali się w zrośtu roli U kraiń­
21
11 W. Feldman, Stronnictwa i programy polityczne w Galicji 1846—1907, t. I,
Kraków 1907, s. 227, 229.
12 K. Grzybowski, Galicja 1848—1914. Historia ustroju politycznego na tle
historii Austrii, Kraków 1959, s. 67.
13 Np. w 1897 r. Polacy zajmowali stanowiska premiera, ministrów spraw zagranicznych
i skarbu. Polak był też prezydentem Izby niższej parlamentu,
14 P. P o p i e 1, Pamiętniki, Kraków 1927, s. 192.
15 F e 1 d m a n, op. cit., s. 204—206.
16 P. Popiel, Słowo o długoletniej rozprawie, „Pisma”, t. I, s. 255. „Demokracja
jest , tylko równe prawo dla wszystkich w rządzie i sądzie, ale nic więcej, a to już
mamy zabezpieczone”, M. Drohojowski, Pamiętnik, masz., zbiory pryw., s. 131.
17 Problem ten omówili: K. Grzybowski, Galicja..., s. 91—97, i J. Buszko,
Sejmowa reforma wyborcza w Galicji 1905—1914, Warszawa 1965.