Szymon Rudnicki Działalność polityczna polskich konserwatystów ...

72
Na postaw ę posłów K PK i Czetwertyńskiego w płynęły niew ątpliw ie nastroje
wsi. Jeszcze kilka m iesięcy przed debatą sejm ow ą z różnych regionów
k raju dochodziły niepokojące wieści o możliwości naw et już nie strajków,
ale w ystąpień zbrojnych chłopów. W styczniu 1919 r. szef Żandarm e­
rii K rajow ej donosił, że przestaje panować mad sytuacją, a w lutym takie
same m eldunki nadchodziły z pow. płockiego i siedleckiego. Z inform acji
tych wynikało, że „stosunki w Płocki[e]m zaostrzyły się do tego stopnia, że
już rozpoczyna się m asow a ucieczka m iejscow ych obyw ateli”. 18 m arca
w ybuchł potężny strajk n a Lubelszczyźnie u3.
Przed głosowaniem w sejm ie PSL „W yzwolenie” przeprow adziło akcję
wiecową. Na w iecu przedstaw icieli gm in i wsi w W arszawie uchwalono, że
„w razie niemożności owocnej dla narodu pracy w sejm ie, w razie odrzucenia
lub w ypaczenia zasad reform y rolnej i konstytucji — Zjazd żąda od
posłów ludowych, aby doprowadzili do rozw iązania sejm u i rozpisania now
ych w yborów ” . A poseł PSL „W yzwolenie” Rom uald W asilewski u jął nastroje
chłopskie jednoznacznie: „jeżeli nie przegłosują głosy, to przegłosują
kosy” 1U.
W sam ym sejm ie niektórzy żywili obawy, że w w ypadku obalenia wniosku
PSL „W yzwolenie” i „Piast” opuszczą sejm na stałe, co zm usiłoby
i PPS do podobnego kroku. Oznaczałoby to fiasko parlam entaryzm u, a w alka
przeniosłaby się na teren pozaparlam entarny, czego skutków nie można
było przewidzieć.
W tej sytuacji staje się zrozumiałe, dlaczego niektórzy przedstaw iciele
praw icy gotowi byli ustąpić przed żądaniam i stronnictw ludowych. Dlatego
pow strzym ało się od głosu kilku posłów KPK, a rolę pośrednika w osiągnięciu
kom prom isu odegrał W. Skrzyński, czym naraził się na ataki narodowej
dem okracji. M otywy swego postępow ania w yjaśnił w liście do Paderewskiego
następująco: „W niosek Dąbskiego przeszedł jednym głosem —
wolę to, jakby wniosek Adamskiego przeszedł tylko 4 głosami. Teraz teren
agitacji nie istnieje i rząd m ądry może ustaw ę zrobić rozum ną, a jeszcze
rozum niej ją potem przeprowadzić. Starałem się doprowadzić do kom prom
isu”. Następnie dowodził, że jedynie dzięki uporow i S. Grabskiego do
kom prom isu nie doszło, i pisał d a le j: „szczerze mówię, że wolę, że się sejm
nie zerw ał — zerw anie sejm u było pewne, gdyby był [większością] 1— 4
głosów przeszedł wniosek praw icy” n5.
113 MSW, Biuro Wywiadowcze: Meldunek o sytuacji społeczno-politycznej 28 I
1919, AAN, MSW, t. 1194, k. 58; tenże: Raport 18 II 1919, CA PZPR, MSW, Dep. Polit.
mkf 706/19; Ministerstwo Rolnictwa i Dóbr Publicznych do MSWojsk. z prośbą o pomoc
wojska w ochronie lasów ordynacji Zamoyskiej 13 I 1919, CA W, MSWojsk. Gabinet
Ministra, 300/34, k. 253—254; Walki klasowe na wsi patrz Madajczyk, op.
cit., i Stankiewicz, op. cit., oraz W. Kuszyk, Walki klasowe na wsi polskiej
1918—1919. Materiały źródłowe, Warszawa 1968.
114 Stankiewicz, op. cit., s. 205; R. Wasilewski, SSSU, 24 VI 1919, pos. 54,
ł. 12.
115 List W. Skrzyńskiego do I. Paderewskiego, AAN, 100/11/753, k. 8. O roli Skrzyń-