Szymon Rudnicki Działalność polityczna polskich konserwatystów ...

P rzy spraw ie senatu starły się lewica z praw icą. I. Rosner p isa ł/ że
sejm jest w stanie największego ze swych dotychczasowych przesileń62.
Na posiedzeniu sejm u 21 X 1920 r. padło za senatem 195, przeciwko — 185
głosów. Ponieważ za senatem głosowało 6 posłów niem ieckich, Fichna
z NZR zarzucił praw icy skaptow anie tych posłów. „Po raz pierw szy
w dziejach odrodzonego parlam entu polskiego — pisze A jnenkiel — użyto
więc argum entu traktującego głosy posłów z mniejszości narodow ych jako
te, których nie należy liczyć w ogólnym obrachunku. Tragiczną konsekw
encję rodzącego się zw yczaju poniesie dwa lata później G abriel N arutowicz”
63. Poza sejm em — jak pam iętam y — argum entu tego użyto po
uchwale w spraw ie reform y rolnej w lipcu 1919 r. W yniki głosowania
świadczyły o napiętej sytuacji. Lewica i częściowo centrum czyniły w szystko,
by decyzję w kw estii senastu odroczyć, naw et do przyszłego sejmu.
W grudniu 1920 r. odbyła się następna debata na ten tem at. ZLN kładł
wówczas nacisk na spraw ę w irylistów w senacie, licząc, że łącznie z m andatam
i z wyborów zapewni m u to większość. K PK wolał, by senat w całości
pochodził z wyborów, ale m iał większe upraw nienia. Posłowie KPK
zwrócili się naw et do m arszałka Trąmpczyńskiego z prośbą o odroczenie
debaty na kilka dni, jednak zarów no on, jak i przewodniczący kom isji konstytucyjnej
odrzucili tę propozycję jako spóźnioną. Uważali, że lepszy jest
senat taki niż żaden i lepsi są Wiryliści niż cenzus wykształcenia. Taktyka
ZLN w sejm ie była w ielokrotnie przedm iotem krytyki „Czasu”. Tak za
„czczą i drażniącą dem onstrację” uznał on artykuł, że prezydentem może
być tylko Polak i katolik” 64. W samej debacie konstytucyjnej K PK nie
brał czynnego udziału preferując m etody zakulisowe.
Spraw a senatu skończyła się kom prom isem m iędzy praw icą a PPS
i „Piastem ”. Polegał on na przyjęciu uchwały, że drugi sejm samodzielnie
bez senatu będzie mógł zmienić konstytucję większością 3/5 głosów. Zrezygnowano
też z wirylistów .
Ostatecznie ZLN udało się przeprowadzić większość swych postulatów
zarówno w spraw ie senatu, jak i w yboru prezydenta przez zgrom adzenie
narodowe złożone z obu izb, przy czym prezydent, w w yniku obaw ZLN
przed kandydaturą Piłsudskiego, miiał głównie upraw nienia reprezentacji
Państwa.
Sukces ZLN był w ynikiem przyjętej taktyki. Zaproponował on taki
tekst, który był m ożliwy do przyjęcia. Sytuację ZLN w sejm ie ułatw iła
również posrtawa Dubanowicza jako przewodniczącego kom isji konstytucyjnej
d prezesa NZL, a to dwojako. Po pierwsze, przez rozłam w ZLN
97
62 Zm., Przesilenie, „Kurier Polski”, 7 XI, 1920.
63 A. Ajnenkiel, Spór o model parlamentaryzmu polskiego do roku 1926, Warszawa
1972, s. 231.
64 Taktyka w sprawie senatu, „Czas”, 30 I 1921; Konstytucja uchwalona, tamże,
8 II 1921.
1 — Działalność polityczna..,