Szymon Rudnicki Działalność polityczna polskich konserwatystów ...

12
Od początku konserw atyzm był ruchem antydem okratycznym i w ystępował
przeciwko udziałowi m as w życiu politycznym. Nieraz publicyści
konserw atyw ni powtarzali, że idea konserw atyw na nie jest ideą dem okratyczną
i w związku z tym w ystępow ali przeciw hasłu rów nych praw politycznych
dla w szystkich obyw ateli 2S. Po odzyskaniu niepodległości, w warunkach
stosunkowo szerokiej dem okracji burżuazyjnej, w arstw y, których
reprezentantam i byli konserwatyści, złagodziły ataki na instytucje demokratyczne,
koncentrując się na walce z ordynacją wyborczą, przede
w szystkim na przepisie o powszechnym głosowaniu.
Przy swym program ie konserw atyści nie mogli liczyć na zdobycie szerszych
wpływów, szczególnie że w Polsce brak było silnego polskiego mieszczaństwa
i burżuazji. Te, które istniały, czuły się zagrożone konkurencją
mniejszości narodow ych i stąd w ynikała m. in. ich podatność na hasła narodowej
dem okracji. Z w yjątkiem W ielkopolski brak było rów nież zamożnego
chłopstwa. Swoje niepowodzenia w zdobyw aniu w pływ ów na masy
zaczęli przedstaw iać konserw atyści jako cnotę. Stanisław Mackiewicz konstatując
stan rzeczywisty pisał: „K onserw atyzm jako partia jest tym
dziw nym stronnictw em , które z góry zrzeka się w pływ u na m asy” 28.
K onserw atyzm w Polsce od początku stał się ruchem ziem iańskim . Opieranie
się na ziem iaństw ie przeciw staw iało m u od razu chłopstwo. N astąpiło
identyfikow anie konserw atyzm u z ziem iaństw em . Z ubolew aniem pisał
Franciszek Potocki, że „zakorzeniło fałszywe pojęcie, że tylko ziem ianin,
i to szlachcic, mógł być rzeczyw istym konserw atystą” 27. Nastąpiło zasklepienie
się w jednej w arstw ie, która ideę konserw atyw ną zaczęła uw a­
żać za swoją. Jednocześnie konserw atyzm staw ał się ruchem broniącym
interesów ziem iaństwa.
Z tych względów w pracy wiele m iejsca poświęcono w ielkiej własności
rolnej. Badania nad dziejam i ziem iaństw a znajdują się dopiero w stadium
początkowym 28. Mówiąc o nim obracam y się raczej w sferze obiegowych
opinii niż ściśle sprecyzowanych pojęć. Nie jesteśm y w stanie określić, jak
liczna była ta w arstw a. W yniki spisu z 1921 r. nie pozwalają w yodrębnić
obszarnictwa. Zarnowski szacuje liczebność klasy obszarniczej na 60 tys.
osób 29. Ale przyjm ując tę liczbę jako orientacyjną, nie m am y jeszcze po­
25 „Doktryna konserwatywna nie jest demokratyczna i odrzuca od siebie najdalej
możliwie, jako fałsz najzłośliwszy, ideal hasła Równości”, W. K o s i a k i e w i c z,
Idea konserwatywna, Warszawa 1913, s. 50; „Dążność do zrównania ludzi jest jedną
z najniebezpieczniejszych mrzonek zrodzonych w gorączce rewolucji francuskiej”,
W o r o n i e c k i, op. cit. (24 X 1916).
26 Cat, Program stronnictwa demokratycznego, „Dziennik Poznański”, 14 XII
1920; Ca t, Zmiany i zwroty, „Słowo”, II VIII 1922.
27 e f .pe, Wywalanie drzwi otwartych, „Czas”, 12 II 1923.
28 Przeglądu dotychczasowego stanu badań dokonała I. Rychlików a, Dzieje
ziemiaństwa polskiego w latach 1795—1945. Zarys problematyki badawczej, „Dzieje
Najnowsze”, 1976, z. 1.
29 J. Żarnowski, Społeczeństwo drugiej Rzeczypospolitej, Wraszawa 1973,
s. 280.