Szymon Rudnicki Działalność polityczna polskich konserwatystów ...

Rozdział II
Próby przystosowania się.
Reforma rolna
W owym czasie w ielu ziem ian cechowało absolutne niezrozum ienie tego,
co się wokół nich dzieje. Nie doceniano, szczególnie w pierwszym okresie,
społecznego podłoża rew olucji. Początkowo traktow ano ją jako przew rót
pałacow y czy — w G alicji — jako inicjatyw ę angielską. Otrzeźwienie
przyszło dość szybko i w raz z nim w ytw arzało się w ziem ianach poczucie
krzyw dy, świadomość, że zostali odsunięci od władzy.
Charakterystyczne dla nastrojów pierw szych m iesięcy Polski niepodległej
są głosy Zdanowskiego i Górskiej. Pierw szy pisał: „Od tygodni nie
wychodzę. Tak mi ciągle dziwno stać n a boku przy całej tej budowie Polski.
Tak zawsze o niej marzyłem . Tyle lat tem u poświęciłem i tak naraz
całkiem poza nią jestem . Ale nie tylko ja. Praw ie wszyscy z naszej grupy
politycznej, a nadto całe ziem iaństwo, tj. ta w arstw a, z którą tyle lat przeżyłem
”. Takie były w rażenia jednego z czołowych polityków ziemiańskich,
związanych z narodow ą dem okracją. Podobne były w rażenia M. Górskiej,
uw ażnej obserw atorki życia politycznego K rólestw a, związanej blisko —
rodzinnie i towarzysko — z kołam i aktyw istycznym i. „Szlachectwo, inteligencja,
przeszłość, daw ne zasługi i chwała, wszystko przem azane, zapomniane,
w yklęte, odsądzone od czynu, od rady, od głosu, wolno nam jeszcze
pod Lwowem ginąć ... Jedno hasło tylko słychać, Polska ludowa, a więc
kto nie z ludu, nie chłop, tem u w ara od życia” J.
Na nastroje takie złożyły się zarówno przyczyny obiektyw ne, jak i subiektyw
ne. Obiektyw ne — w zrost nastrojów rew olucyjnych i w rogi stosunek
do klas posiadających. Subiektyw ne — nadal istniejące poczucie
wyjątkow ości 'w arstw y ziem iańskiej, uznaw anie siebie za elitę narodu.
W parze z tym szło przekonanie, że państw em powinna rządzić elita. Żółtowska,
która notowała różne opinie i poglądy, zapisała: „Żeby kraj tu tejszy
do czegoś dorósł i jakoś się dźw ignął potrzeba by spraw iedliw ej, ale
silnej, żelaznej ręki, która by rządziła bez dem okratycznych haseł, bez narodowościowych
nienaw iści — bez praw a narodu do sam ostanow ienia o sobie.
Po pięćdziesięciu latach takich rządów chłopi tutejsi dorośliby do człowieczeństw
a” 2.
1 J. Zdanowski, Dziennik, 25 I 1919, PANKr., 7862, masz.; M. Górska,
Wspomnienia i dzienniki, 1 III 1919, BN, akc. 7971 rkp.
2 J. Żółtowska, Dziennik, BN, akc. 9346, rkp., 2 IV 1918. 31 VIII 1918 r.
zanotowała podobną opinię A. Potockiej. O trwałości tych poglądów świadczy prawie
dosłowne powtórzenie ich przez A. Meysztowicza w 1928 r. A. Meysztowicz, Memorial,
AGAD, Arch. Radziwiłłów, 38, masz.