Szymon Rudnicki Działalność polityczna polskich konserwatystów ...

W grudniu 1916 r. powstało w Poznaniu Stronnictw o Pracy Narodowej.
Za cel postawiło sobie „uzyskanie w państw ie pruskim , na jaw nej i legalnej
drodze, rów noupraw nienia pod względem narodow ym i jak najw iększej
swobody pod względem religijnym i obyw atelskim ”. Podjęcie akcji
m otywowano tym, że akt 5 listopada i dla Polaków w zaborze pruskim
zapowiada lepsze czasy. Należy więc od opozycji przejść do w spółpracy
z rząd e m 58. Do stronnictw a weszła część działaczy Kasyna, m. in. T. Jackowski
i Z. Chłapowski. Nie w stąpił do niego T. Szułdrzyński, choć aktyw ­
ną rolę odgryw ał w nim jego ojciec Zygm unt, również w ybitny działacz
społeczny. Z drugiej strony nie wszedł do niego rów nież Drucki-Lubecki.
W edług „Głosu N arodu” nie przekroczyło Stronnictw o Pracy Narodowej
liczby 50 członków. Jego prezesem został Adam Żółtowski z Jarogniewic,
a sekretarzem Tadeusz Chrzanowski. Organem stronnictw a była nowozałożona
„Gazeta Narodowa” S9.
Stronnictw o, jak już pisałem, nie zdobyło większych wpływów. Nie
zdołało także uzyskać jakichkolw iek ustępstw Niemców w kierunku zapow
iadanym w program ie. W obliczu klęski Niemiec, na zebraniu 9 października
1918 r. stronnictw o postanowiło sdę rozwiązać. W w ydanym oświadczeniu
stwierdzono m. in., że program W ilsona otw iera dla polskiej spraw
y narodow ej daleko szersze horyzonty. Pismo w ydaw ane nadal zaczęło
walczyć o uznanie przew agi żywiołu polskiego w Poznańskiem, Prusach
Królewskich, na Górnym Śląsku i W armii.
Jeżeli członkowie Kasyna znaleźli się przede wszystkim w Stronnictw ie
Pracy Narodowej, to członkowie C entrum Obywatelskiego w Komitecie
M iędzypartyjnym , spełniającym w Wielkopolsce tę samą rolę co Międzypartyjne
Koło Polityczne w Królestwie. Z działaczy związanych z ruchem
ziem iańskim i konserw atywnym , którzy przystąpili do K om itetu Międzypartyjnego,
w ym ienić należy przede w szystkim T. Szułdrzyńskiego
i A. Chłapowskiego. Początkowo (do utw orzenia Stronnictw a Pracy Narodowej)
należeli do niego również A. Żółtowski z Jarogniew ic i L. M yciels
k i60.
W Królestwie nastąpiły dalsze przetasow ania wśród grup reprezentujących
klasy posiadające. Pow stał Związek Niezawisłości Gospodarczej. Utworzenie
ZNG spowodowane było nieprzychylną polityką władz okupacyjnych
wobec przem ysłu. Twórcami ZNG byli wielcy przemysłowcy warszawscy
i łódzcy, którzy uprzednio należeli do SPR lub SDN. W program ie stw ierdzano,
że ZNG „dąży do osiągnięcia całkowitej samodzielności życia gosr
podarczego i państw owego ziem polskich” 61. Przystąpił on do MKP.
58 Stronnictwo Pracy Narodowej, „Gazeta Narodowa”, 30 I 1917.
59 Nasi aktywiści, „Głos Narodu”, 4 X 1918; T. Chrzanowski, Wspomnienia
z lat ubiegłych, BN, mkf. rkp.
60 Ocenę obu rrup -z punktu widzenia narodowej demokracji patrz M. Seyda,
Polska na przełomie dziejów. Fakty i dokumenty, t. II, Poznań 1931, s. 202—203.
61 Związek Niezawisłości Gospodarczej, b.m. i r., AAN. Zbiór druków ulot łych,
56/11/139.
31