Szymon Rudnicki Działalność polityczna polskich konserwatystów ...

120
nieustępliwość przed demagogią itp. Odm ienne stanow isko zajęła natom
iast „Gazeta Powszechna”, czego w yrazem był przedruk artykułu z waszawskiej
„G azety P orannej”, która insynuowała, że Ponikowskiem u podyktow
ały stanowisko „ciemne, ukryte, podziemne siły m iędzynarodówki
żydowsko-m asońskiej” 22.
O stosunkach polsko-litew skich do zajęcia W ilna przez wojska Żeligowskiego
była już mowa. Rząd polski w yparł się tej akcji, przedstaw iając ją
jako „bunt”. Posunięcie Polski postawiło w tru d n ej sytuacji dyplom ację
francuską, która w gruncie rzeczy nie m iała nic przeciw zajęciu W ilna. Stanowisko
F rancji w sporze polsko-litew skim bardzo podniosło jej prestiż
w Polsce. Natom iast Litw a mogła liczyć na poparcie W ielkiej Brytanii,
a także Niemiec i Rosji Radzieckiej 2S. Jednocześnie nastroje opinii międzynarodowej
kierowały się w kierunku plebiscytu, którego chciała
uniknąć zarówno strona litewska, jak i polska. Pierw sza nie była pew na
w yniku, druga bała się stw orzenia precedensu, który może być w ykorzystany
w w ypadku Galicji W schodniej. Pierw sza uchwałę Ligi Narodów
w spraw ie plebiscytu odrzuciła Litwa. W tedy przewodniczący Lagi Narodów
Paul H ym ans w ysunął projekt uw zględniający większość postulatów
litewskich, ale jednocześnie zakładający unię Polski z L itw ą 24.
Początkowo Polska zdecydowała się na przeprow adzenie plebiscytu na
ziem iach przez siebie zajętych. Doszło wówczas do pierwszego konfliktu
m iędzy zw olennikam i włączenia W ileńszczyzny do Polski a zwolennikam i
pewnej autonom ii. Piłsudski w ysunął projekt, by rozszerzyć teren plebiscytowy
o pow iaty brasław ski i lidzki. Za projektem Piłsudskiego opowiedziały
się m. in. „Piast”, PPS i KPK. K PK wypowiedział się za tym,
ponieważ zgodnie ze swą doktryną staw iał na późniejszą autonom ię W ileńszczyzny
i sądził, że w ten sposób wzmocni elem enty federacyjne. Licząc
na możliwość modus vivendi z Litw ą i nie chąc zam ykać drogi, za rozszerzeniem
terenu plebiscytowego wypowiedzieli się także niektórzy b. realiści
25. Przeciw ny m u był ZLN i grupy z nim związane oraz NZL. Piłsudski
przeforsow ał swoją wolę w sejmie, szantażując możliwością ustąpienia ze
stanow iska Naczelnika Państw a.
Ostatecznie zam iast plebiscytu postanowiono przeprowadzić w ybory
do sejm u wileńskiego, który m iał określić przyszły status Wileńszczyzny-
22 Dymisja przyjęta, „Czas”, 8 III 1922; [n], Walka z myślą narodową, „Dziennik
Poznański”, 7 III 1922; Wyjaśniona zagadka, tamże, 9 III 1922; Haniebna kompromitacja,
„Gazeta Powszechna”, 9 III 1922.
23 P. Łossowski, Stosunki polsko-litewskie, 1918—1920, Warszawa 1966; J. K u ­
kułka, Francja a Polska po traktacie wersalskim 1919—1922, Warszawa 1970, s. 424
i nast.; H. Wisner, Wojna nie wojna, Warszawa 1978, s. 148—156.
24 Pełny tekst projektu Hymansa [w:] L. Wasilewski, Litwa i Białoruś, Warszawa
1925, s. 227—230.
25 Zwrot ku idei autonomii, „Czas”, 14 I 1922. „Rad jestem, że sejm przyłączył
się do życzenia Piłsudskiego i rozszerzył okręg plebiscytowy, co było wprost wskazanym”,
List S. Wielowieyskiego do A. Meysztowicza z 28 XI 1921, S. Wielowieyski,
Pamiętnik, cz. I—II, zbiory pryw. rkp., z. 12.