Szymon Rudnicki Działalność polityczna polskich konserwatystów ...

14
mowanej przez nich pozycji. Na dyskrym inację tow arzyską czy traktow a­
nie z „góry” skarżyli się często naw et tacy działacze konserw atyw ni, jak
W. L. Jaw orski i J. B obrzyński36.
Próbowało ziem iaństw o wytworzyć klim at wspólnoty nie tylko społecznej
czy towarzyskiej, ale i rodzinnej, często nie bez podstaw. Szczególnie
widoczne to było w w ypadku arystokracji czy bardziej znanych rodzin —
zawsze można było znaleźć jakiś stopień pokrew ieństw a. W środowisku
tym problem granic zaborowych nie isrtniał. Wywodziło się z Wielkopolski,
studiowało w Krakowie, żeniło w Królestwie, na w akacje jechało się do
cioci na Podole albo do przyjaciół w Wilnie. Radziwiłłowie, Lubomirscy,
Czartoi-yscy i inni posiadali rodziny we wszystkich zaborach. Przyczyniało
się to zarówno do ujednolicenia poglądów, jak i kultury.
M ówiliśmy już o tym, że nie było to środowisko jednolite. Często więcej
od walorów osobistych liczyło się pochodzenie i m ajątek. „Grono tak
zwanego tow arzystw a — wspom ina Żółtowska — rządziło się przeważnie
zasadami poczciwości i życzliwości. W tym licznym zespole osób, spotykających
się praw ie ciągle, istniała równocześnie ogrom na skala odcieni i dziesięcioro
Bożych przykazań nie było nigdy tak ściśle przestrzegane, jak
pew ne przyw ileje i autorytety. Podział na arystokrację i osoby uprzyw ilejowane,
a więc dopuszczone do ich bliższej znajomości uryw ał się gdzieś,
gdzie jeszcze trw ało tak zwane towarzystwo, ale biada niepowołanym , którzy
by chcieli przekroczyć ten niew idzialny krąg” 37. Tego typu stosunki
rzutow ały również na form y polityczne obowiązujące w tym środowisku.
„Jak wiadomo — pisał L. Chomiński — w «-towarzystwie« nie w ypada zbyt
opornie trzym ać się swego zdania, bo to może zrazić współbiesiadników czy
rozmówców w salonie ... I choć często zżymano się po cichu — ale wszyscy
szukali złotego środka i kiwali głowam i na zgodę z tym i, którzy m ajątkiem ,
urodzeniem , pokrew ieństw em czy daw ną zażyłością, sąsiedztwem, powinowactwem
byli »swoimi«, bliskim i — reprezentantam i tego samego pochodzenia,
środowiska i klasy społecznej” 38.
36 Jaworski czyni to w diariuszu wielokrotnie. J. Bobrzyński, Zwierciadło,
BJ 37/69 masz., s. 74—76; patrz także L. Broel-Plater, Dookoła wspomnień,
Londyn b.r., s. 56.
37 J. 2 ó 11 o w s k a, Inne czasy, inni ludzie, Londyn 1959, s. 203. „Przy galicyjskim
rozwarstwieniu szlachty — gdzie Rostworowski z góry patrzył na Baworowskiego,
Skarbek na Fredrę, a Lubomirscy, Sapiehowie, Potoccy czuli się na niebotycznych
szczytach wobec wszystkich innych”, W. Meysztowicz, To co trwałe, Londyn
1974, s. 104. Na to samo zjawisko zwracają również uwagę inni pamiętnikarze galicyjscy.
K. Chłędowski, Pamiętnik, t. I, Kraków 1957, s. 207; A. Mycielski,
Chwile czasu minionego, Kraków 1976, s. 72—73.
38 L. Chomiński, Pamiętniki, BN, rkp. akc. 9736, t. IV, s. 28. „Wychowanie
stanowe ma tę dobrą stronę, iż hamuje ostrość argumentów. W innych środowiskach
rozszarpalibyśmy się na kawałki” — komentowała jeden z ostrych sporów politycznych
J. Żółtowska, Dziennik, 28 XII 1921. Jeszcze inny aspekt tego zagadnienia
ukazuje J. Włodek: „Przekonania i poglądy nie miały żadnego znaczenia w życiu towarzyskim,
nie były przeszkodą, gdy trzeba było sąsiadowi weksel żyrować, czy też