Szymon Rudnicki Działalność polityczna polskich konserwatystów ...

42
tuację, w jakiej znaleźli się stańczycy, najlepiej charakteryzuje późniejsza
nieco, pesym istyczna wypowiedź Franciszka Potockiego: „Rolę swoją i rację
bytu zawdzięczało niegdyś stronnictw o krakow skie idei porozum ienia
z dynastią Habsburgów, oo dało m u do ręki władzę w kraju. Pam iętne
oświadczenie »Przy Tobie, N ajjaśniejszy Panie, stoim y i stać chcemy«
stało się wówczas m yślą przew odnią partiii i ta idea napełniła treścią jej
tabernaculum . Dzisiaj idea ta nie ma rzeczywiście znaczenia i dlatego tabernaculum
nasze jest puste. Nie m am y niczego w nim do zaoferowania
społeczeństwu” 6.
Istniały daleko idące rozbieżności oo do kroków, jakie należy podjąć.
S. Dąmbski i T. Starzew ski byli zwolennikami założenia nowego stronnictwa.
A. Skrzyński — zreform ow ania istniejącego; napisał naw et program
i poddał go pod dyskusję. W rozm owach pryw atnych nie odrzucano możliwości
zbliżenia do endecji. Na ten ostatni m anew r nie zgadzali się dotychczasowi
przywódcy — M. Bobrzyński, S. Estreicher i W. Jaw orski. Zdawali
jednak sobie spraw ę, że nie stać ich na w alkę n a dw a fronty, „jeżeli
będą nas bić z jednej strony socjaliści, z drugiej dem okraci narodow i” 7. Ze
względów klasow ych bliższa im była endecja. K onserw atyści-ziem ianie
gotowi byli iść na daleko idące kom prom isy, w chwili gdy na porządku
dziennym stanęła spraw a reform y rolnej. Jaw orski notuje wiele w ypow iedzi
świadczących o tym. Potw ierdzeniem tego były ataki w ew nątrz stronnictw
a na Jaworskiego i Bobrzyńskiego, jako najbardziej eksponowanych
polityków poprzedniego kursu i najbardziej niestraw nych dla narodowej
demokracji. Zmusiły one do w ystąpienia ze stronnictw a Jaworskiego, którego
Grzybowski nazywa „ostatnim wielkim ideologiem konserw atyzm u
polskiego”, i odsunięcia się M ichała Bobrzyńskiego, po śm ierci Andrzeja
Potockiego rzeczywistego przywódcy konserw atystów krakow skich 8.
Miało to miejsce po zgrom adzeniu Stronnictw a Praw icy Narodowej
w dniu 27 listopada 1918 r. W program ie była zm iana statu tu i władz SPN,
tymczasem na w niosek Cezarego H allera rozwiązano SPN, a zawiązano na
podstawie nowego statutu Stronnictw o Budowy Zjednoczonej Polski. Przeciwko
starym działaczom w ystąpiło wspólnie młodsze pokolenie 9. Posunięcie
to zostało zawczasu przygotowane, o czym wnosić można z listu
A. Skrzyńskiego, inform ującego nieobecnego z powodu choroby Z. Tarnowskiego,
że zgrom adzenie odbyło się „po naszej m yśli” 10.
6 Cyt. według: J. Bobrzyński, Zwierciadło, BJ, 37/69 masz., s. 195.
7 Jaworski, Diariusz, 21 X, 4, 8 XI 1918.
8 K. Grzybowski, Ojczyzna — Naród — Państwo, wyd. 2, Warszawa 1977,
s. 162. „Sprawa Jaworskiego jest mi bardzo przykra i boję się, że nie przyniesie ani
zaszczytu, ani korzyści naszemu stronnictwu”. List Z. Tarnowskiego do A. Skrzyńskiego
z 1 XII 1918, ADzT 661.
9 List M. Chylińskiego do Z. Tarnowskiego z 28 XI 1918, ADzT 661; Jaworski,
Diariusz, 28 XI 1918.
10 List z 30 XI 1918, ADzT 661.