17.05.2013 Views

ARTE DE LA LENGUA GUARANI POR EL P. ANTONIO RUIZ ... - celia

ARTE DE LA LENGUA GUARANI POR EL P. ANTONIO RUIZ ... - celia

ARTE DE LA LENGUA GUARANI POR EL P. ANTONIO RUIZ ... - celia

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

verami ojerovávo chugui, díjolo de un caballo, que encontró un género de hierba que<br />

le parecía buena, pero viendo que era mala, la dejó, volviendo a buscar otra. Y el<br />

Padre Bandini en un sermón de la Virgen dice así: kúi kuarahy rehe<br />

cheatyvaramove rako, aje katu pako guĩ kuarahy ojapyraha ete etei jasytata<br />

tetĩrõ oikóvo N. a'e jepe, ko Tupãsy marãngatu reko porãháva ñavenguaraĩ téne<br />

evokói re'a na guijávo ruguãi aete. 178<br />

1 Vyte, »cuánto más, mucho más, mejor«:<br />

ndaje erehopota, vyteteche l. vyteve che l. vyteteve che l. vyte tenanga che, 'dicen<br />

que quieres ir, mucho más yo';<br />

Peru ojapokuaa, vyte téne che, 'Pedro lo supo hacer, mejor yo';<br />

vyte nako l. vyteve tenikova'e, [S147] 'cuánto más esto';<br />

mba'e aivĩ jepetamo eremokañy, ha'éamo hasy ndéve, vytetamo eguĩmba'e ete<br />

graciaja eremokañy, 'aunque fuera cosa vil la que perdías, te había de pasar, cuánto<br />

más si perdieras la gracia que es cosa grandiosa'.<br />

2 Vyte.r, »todavía«:<br />

oĩmevyte l. vyteri, 'todavía hay';<br />

ouvevyte, 'todavía vive', dícese del enfermo que está echado;<br />

ambovyte vyteri l. ambovyteri teri, 'hago que todavía dure<br />

3 Vyte, puesto al principio hace mbyte, »medio«: 179<br />

mbytérupi ambovo.g, 'partílo por medio de los dos';<br />

ojovytépe, 'en medio de los dos';<br />

ambojovyte, 'partirlo por medio';<br />

mbytepo, 'tolondrones' (Mend.).<br />

178 Este morfema es una combinatoria de viña que conserva la tónica imperfectiva. PR no traduce los<br />

ejemplos sino que los comenta, reflejando 'algún género de imperfección' de quienes pronunciaran tales frases.<br />

Sin duda estos comentarios extraídos de circunstancias concretas, constituyuen un aporte de gran mérito para<br />

comprender los matices implícitos en un morfema.<br />

179 Estas tres acepciones de vyte, bĭte en la v. o., con variante /r/ en la segunda, permiten ver una<br />

homonimia sin relación semántica entre ellas. En cuanto a la última, hay esta evolución en la actualidad:<br />

mbyte/pyte, para contextos de nasalidad y oralidad. Así se tiene: akã mbytépe, 'en medio de la cabeza' y po<br />

pytépe, 'en medio de la mano'. Fuera de contexto se utiliza mbyte, lo que tal vez equivalga a 'puesto al<br />

principio', en el comentario del texto.<br />

226

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!