Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

100
speelruimte voor transparantere rechtspraak
zijn en welke door de tijd zijn ingehaald en wellicht beter vergeten kunnen
worden. Zo zal op het niveau van de lagere rechtspraak de aandacht eerder uit
moeten gaan naar het benutten van de speelruimte voor onderzoekbaarheid
en een meer communicatieve rechter, dan een zoektocht naar alternatieve
manieren om de ‘eindoordelende’ functie van de rechtspraak recht te doen
of navolgbare rechtsvorming in te kleuren. Deze laatste twee zullen vanuit
bekritiseerbaarheid daarentegen juist wel geagendeerd moeten worden op het
niveau van de hoogste rechters.
Een uitdaging zal het eveneens zijn te onderzoeken hoe de verschillende
grenzen of te benutten ruimten met elkaar samenhangen. Sommige grenzen
zijn immers niet uniek voor één speelruimte. Zo duikt de spanning tussen
autonomie en hiërarchie (sturing) regelmatig op. Ook zal het kostenplaatje
dat hiervoor is opgeworpen in het kader van een uitgebreidere discussies over
de feitenvaststelling voor meerdere speelruimtes relevant zijn. En dat geldt
eveneens voor het argument (de veronderstelling) dat het vertrouwen kan
toenemen of juist zal afnemen door meer bekritiseerbaarheid. Ten slotte zal
het antwoord op de vraag of een schil aan te passen valt en daarmee een grens
te verleggen is of verlegd behoort te worden, afhangen van de weging van
de in het geding zijnde waarden. Weegt het recht op een eerlijk proces – een
van de redenen om twijfel ruimte te geven en zaken te herzien – uiteindelijk
niet zwaarder dan autonomie van de rechter? Deze laatste staat immers juist
ten dienste van het eerlijke en rechtvaardige proces (zie ook: Mak 2007).
De vraag naar de ruimte voor bekritiseerbaarheid als onderdeel van het bredere
concept transparantie kan – zo is de centrale boodschap van dit betoog
– niet zomaar worden weggedacht. Zeker niet wanneer ook de vraag naar het
gezag van het instituut rechtspraak meespeelt. Kortom, de discussie over
transparantie dient over meer te gaan dan alleen de vraag of iets meer openbaar
en begrijpelijker moet zijn. Hiermee is zeker niet gezegd dat de stap naar
bekritiseerbaarheid oncontroversieel is. Tegelijkertijd ligt bij de rechterlijke
macht de opdracht om te expliciteren welke ruimte ze hierin wel of juist niet
wenst te nemen, en welke overwegingen en waarden hieraan ten grondslag
liggen. Kortom, van welke grenzen vindt de rechtspraak dat ze heel wel zijn
aan te passen en voor welke grenzen geldt dat ze in het belang van de rechtsstaat
niet te passeren zijn?