Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

8.3 de rol van de media
de rechtspraak in de media: drie negatieve trends 417
Indien de rechtspraak transparanter wil worden krijgt men te maken met
de media. De media hebben hun eigen rol, logica en dynamiek. Wat betreft
de rol van de media in een democratie worden er verscheidene functies
onderscheiden. McNair (2011) noemt vijf functies. Ten eerste hebben de media
de al eerdergenoemde waakhondrol. Gelegenheid moet worden geboden aan
burgers om zich een mening te vormen met betrekking tot zaken als in hoeverre
politici zich aan de wet houden. Ten tweede zouden de media burgers
moeten informeren. Belangrijke gebeurtenissen moeten worden verslagen,
opdat burgers zich van de feiten op de hoogte kunnen stellen en geïnformeerde
keuzes kunnen maken bij verkiezingen. Ten derde zouden ze hen
moeten onderwijzen door het betekenis geven en in context plaatsen van
de feiten. Veel burgers moet worden geleerd welke personen en instituties
van belang zijn in hun democratie en wat er zoal speelt. Ten vierde zouden
de media een podium moeten bieden voor het politieke discours. Meningen
en opvattingen moeten kunnen worden verspreid, opdat er onder andere een
vrije publieke opinie kan worden gevormd. Ten vijfde zouden de media een
kanaal moeten zijn voor het pleiten voor politieke standpunten en ideeën.
Politici, vakbonden, lobbygroepen en andere maatschappelijke organisaties
moeten burgers op de hoogte kunnen brengen, en proberen te overtuigen,
van hun opvattingen en ideologieën (McNair 2011). Een andere, zesde,
functie is het amuseren van het publiek. Hierbij wordt wel opgemerkt dat
een hogere amusementswaarde van zaken kennisoverdracht kan vergroten
(Malsch 2004: 40).
Voor ons onderzoek zijn vooral de eerstgenoemde vier functies belangrijk.
Essentieel in de podiumfunctie is dat de voorwaarden worden geschapen
voor een publiek debat over zaken die de rechtspraak betreffen. Een voorbeeld
is de discussie over het gebruik van media in de rechtszaal, waar we later in dit
hoofdstuk uitgebreid bij stilstaan. De waakhondfunctie (Lent 2008) brengt
mee dat de rechtspraak nu en dan in de media komt vanwege de continue
speurtocht van journalisten naar misstanden in de samenleving. Dit zien
we onder andere in de recente meineedzaak tegen voormalig rechters Pieter
Kalbfleisch en Hans Westenberg.
Verder zijn de informatievoorzieningsrol en de educatieve rol van de media
van belang. Hierbij is er wederkerige afhankelijkheid. De media zijn afhankelijk
van de rechtspraak waar het gaat om de informatie over rechtszaken.
Daarbij komt dat het, ook voor de pers, lastig kan zijn om zaken te volgen,
omdat het onmiddellijkheidsbeginsel in Nederland in bijvoorbeeld strafzaken
maar een kleine rol speelt (Malsch 2004: 42). Tegelijkertijd is de rechtspraak
afhankelijk van de media om aan het openbaarheidsbeginsel te voldoen,