Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

naar een transparantere rechtspraak. geen glans zonder wrijving 65
het rechtsontwikkeling boven de rechtsbescherming van burgers waardeert.
Meer transparantie voor sommige partijen – zeker als dat een fundamentele
wijziging betreft – is soms niet zonder gevolgen voor andere partijen.
Ook de tweede beperking levert lastige discussies op. Binnen de rechterlijke
macht speelt namelijk een vitaal onderscheid dat veel van de dynamiek
in en om de rechtszaal bepaalt en kleurt. Dat is het al eerder besproken
onderscheid tussen de individuele rechter, de rechterlijke organisatie en het
instituut rechtspraak. Deze meervoudige identiteit bepaalt en beperkt
de mogelijkheden en invulling van transparantie in de rechterlijke macht.
De rechter is autonoom, een eigenstandige macht binnen de trias politica
die zijn eigen koers heeft te varen in het maatschappelijke verkeer. De individuele
rechter bepaalt tot op grote hoogte de gang van zaken in zijn eigen
rechtszaal. Ook zijn de besturen van rechtbanken in essentie collegiaal:
de president een primus inter pares die na zijn termijn weer gewoon rechter
onder de rechters is (Westra 2013, deze bundel). Dit betekent dat veel veranderingen
binnen de rechterlijke macht kwesties zijn van het keuren van
eigen vlees. Veranderingen, en zeker veranderingen die vanuit een motief
van transparantie worden voorgesteld of doorgevoerd, gaan vaak ten koste
van traditie en in het verlengde daarvan soms ook ten koste van autonomie.
Met name waar het gaat om het reageren op kritiek die de rechterlijke macht
wegzet als ‘ouderwets’, een ‘kaste’ of een ‘overjarig bastion’ moeten rechters
collectief een afweging maken tussen traditie, autonomie en gezag. Een
vitale lijn daarbij is het onderscheid tussen traditie en autonomie, met twee
extreme polen. Sommige rechters willen niets veranderen, zijn tot op het
bot ‘traditioneel’, en verdedigen die stelling onder de vlag van de autonomie
van de rechter. Andere rechters vinden dat traditie en ‘ouderwets’ met elkaar
overlappen en gaan ver in het afleggen van tradities en symbolen die de autonomie
en het gezag van de rechter schragen (uit die toga!).
Het merendeel van de rechters zit ergens in het midden en moet op waarde
zien te schatten welke tradities van levensbelang zijn voor de autonomie
en het gezag van de rechter en welke tradities door de tijd zijn ingehaald
en wellicht beter afgelegd kunnen worden in het licht van het verwerven
en behouden van gezag. Wat is modernisering met behoud van het goede
en wanneer wordt het kind (autonomie) met het badwater (traditie) weggegooid?
Het feit dat elke rechter daarbij in essentie voor zichzelf spreekt maakt
het voor de rechterlijke macht moeilijk om eensgezind en duidelijk te opereren
in dit proces van verandering.
Naast de individuele verantwoordelijkheid van de rechter en het ‘zelfbestuur’
van de rechtbanken en hoven – waar met de herziening van de gerechtelijke
kaart ook een veranderingsproces gaande is – ligt een groot deel