Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

naar een transparantere rechtspraak. geen glans zonder wrijving 97
een thema voor het debat over navolgbare oordeelsvorming geagendeerd
en wel over de strategie die ingeeft in hoeverre aanpassingen die rechters
(en daarmee de rechtspraak) onder maatschappelijke druk (blijken te) doen,
al dan niet naar de buitenwereld gecommuniceerd worden. Hier gaat het niet
primair om rolopvatting van individuele rechters. Pièce de résistance is hier
toch weer wie er namens de rechtspraak expliciteert en uitlegt (en op welke
manier) dat er strenger wordt gestraft dan voorheen, al dan niet met de toevoeging
dat uit onderzoek blijkt dat burgerpanels die even rechter mogen
spelen niet strenger straffen dan echte rechters (Wagenaar 2008).
Dissenting opinions
De tweede optie bij meer speelruimte voor navolgbare rechtsvorming
– dissenting en concurring opinions – is uitdagender. Binnen de Nederlandse
rechterlijke macht zijn de meningen over de introductie hiervan verdeeld:
zo is slechts 24 procent van de door de wrr geënquêteerde rechters voorstander
van de invoering op het niveau van de Hoge Raad (Prins, Van der Mijl
en Tiemeijer 2013, deze bundel). Toch is het beeld aanzienlijk genuanceerder
wanneer met rechters nader inhoudelijk wordt gediscussieerd (Prins, Van der
Mijl en Tiemeijer 2013, idem). Daarbij toont een aantal prominente rechters,
onder wie de president van de Hoge Raad Corstens, zich al langer voorstander
van het openbaar maken van de individuele opvattingen van oordelende
rechters. Ook buiten de rechtspraak valt de oproep tot het publiceren van
minderheidsstandpunten met regelmaat te horen. Want, zoals Chavannes het
in zijn Rechtspraaklezing verwoordde:
“Openlijk serieus debat is een teken van volwassenheid, niet van zwakte.
U voedt de publieke opinie met betekenisvolle strijdpunten. Ik heb
in de Verenigde Staten gezien hoe dat bijdraagt aan een zinvol publiek debat.
Het leidt de aandacht af van eindeloos herhaalde bijzaken. Dissenting opinions
maken het recht spannender op een terzake manier” (Chavannes 2011: 9).
Ook blijkt een regelmatig te vernemen tegenargument, namelijk dat met
deze stap een aan onze rechtscultuur vreemd element uit de Angelsaksische
traditie wordt binnengehaald, een misvatting: niet alleen bij het Europees
Hof voor de Rechten van de Mens, maar in diverse Europese landen zoals
Duitsland, Griekenland, Spanje, Portugal, Hongarije, Bulgarije en Tsjechië
(Laffranque 2003: 165) wordt het systeem in verschillende vormen toegepast.
Vanuit een perspectief van bekritiseerbaarheid zijn dissenting opinions
de meest evidente stap voorwaarts. In de huidige tijd loopt het argument
van de magie van de uniforme uitspraak zo langzamerhand tegen
grenzen op en ligt de vraag voor of vanuit de erkenning dat rechterswerk
ook mensenwerk is, een systeemaanpassing niet aan de orde is. Dissenting