Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

178
speelruimte voor transparantere rechtspraak
Wat specifiek voor Frankrijk ook uiterst belangrijk is, is dat dit alles is ingebed
in een gecentraliseerd systeem van opleiding en doorgedreven selectie,
gecontroleerd en georganiseerd door de Franse staat zelf, van degenen die
beroepsmatig zijn betrokken bij het Franse systeem van rechtspleging: slechts
een klein percentage van de juristen die deelnemen aan het concours voor
de magistratuur wordt toegelaten 39 tot de tweeënhalfjarige opleiding van
de Ecole nationale de la magistrature (enm, gevestigd te Bordeaux en Parijs).
Ook na toegang blijft er een permanent systeem van strikte evaluatie en rangordening
in de enm, zoals dat tevens bestaat gedurende de strak georganiseerde
en gereguleerde beroepsloopbaan zelf. In ieder geval wordt door dit
competitieve systeem van selectie en evaluatie een overheidselite gecreëerd
en onderhouden. Voor sociale rang en stand is bij dit alles geen plaats, zo
gaat toch het ideaal: iedereen kan deelnemen aan de concoursen en alleen
de besten worden uitverkoren om namens de Franse staat een publieke rol als
rechter op te nemen. Het systeem is aldus democratisch en meritocratisch.
Dit leidt er uiteindelijk toe dat er een representatieve band bestaat tussen
de Franse staat en zijn burgers – le peuple francais.
Dit alles is gekoppeld aan een typisch Franse ‘revolutionaire’ bronnenleer:
rechtspraak is geen bindende bron van recht, mocht dat na de Franse
Revolutie ook niet meer zijn (de rechter is immers geen wetgevende macht),
maar is wel een gezaghebbende bron van recht; het onderscheid tussen la
loi en la jurisprudence is in die zin nog steeds een gezichtsbepalend element
van het Franse rechtssysteem, hoe feitelijk achterhaald ook. De kwestie
is dat paradoxaal genoeg deze opvatting het volgens Lasser blijvend mogelijk
maakt de rechtscheppende functie van de rechtspraak feitelijk te erkennen,
juist omdat de rechtspraak formeel gezien niet bindend is. Ook de publieke
anonimiteit van de beslissing heeft hierin trouwens een rol te vervullen: door
de persoonlijkheid van de individuele rechter niet te verheffen in de uiteindelijke
uitspraak zelf, wordt zijn of haar invloed in zekere zin ook gemitigeerd,
en wordt de uitspraak eerder gezien als de objectieve beslissing van
het hof als zodanig dan als de beslissing van een bepaalde invloedrijke rechter
met zekere politieke overtuigingen. Het gezag van de uitspraak kan dan
gemakkelijker wortelen.
Het Franse rechterlijke apparaat is zo bezien geconstrueerd als een samenhangend
geheel dat is ingebed in de institutionele en normatieve homogeniteit
van het Franse staatsbestel, waarin het hoogst selectieve en meritocratische
Franse onderwijs- en professionele bestel een cruciale rol heeft te vervullen.
Het Franse rechterlijke apparaat beoogt de idealen van de Franse staat
en samenleving te representeren, dat wil zeggen, de “key French notions”
van dixit Lasser, “centralization, hierarchy, and expertise.” (Lasser 2004: 1 43 ).
Het zijn idealen die al sinds de Franse Revolutie en vooral de dagen van