Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

436
speelruimte voor transparantere rechtspraak
mengt de wetenschap zich in het debat. De discussie in nrc Handelsblad
wordt verbreed naar diverse andere kranten en versterkt met bijdragen afkomstig
van wetenschappers. Het gaat om communicatiewetenschappers Otto
Scholten, Nel Ruigrok en Bernadette Kester, hoogleraar advocatuur Floris
Bannier en bestuurskundige Stephan Grimmelikhuijsen. Deze wetenschappers
laten zich allen uiterst kritisch uit over camera’s in de rechtszaal. Opvallend
is de afwezigheid van enig debat in deze fase. De geluiden uit de wetenschap
vinden ook nauwelijks weerklank.
Vier van de genoemde wetenschappers baseren zich op onderzoeksresultaten.
Scholten schrijft dat in “zeer uiteenlopende omstandigheden is vastgesteld
dat individuen en groepen zich anders gaan gedragen zodra ze een tv-camera
op zich gericht weten.” 13 Voor de partijen in de rechtszaal zal dit niet anders zijn,
met alle gevolgen van dien. “De invalshoeken van rechtspraak en van media
en dan met name televisie verdragen elkaar slecht.” 14 Het proces zal volgens
hem worden “teruggebracht tot de rol van privépersonen (…) Dat doet afbreuk
aan de voor het strafrecht noodzakelijke abstractie en distantie.” 15 Ruigrok
en Kester hebben zelf uitgebreid onderzoek gedaan. Hieruit blijkt: “(v)ooral
burgerjournalisten en bezoekers van social media hebben weinig oog voor het
wettelijk kader waarbinnen de rechtspraak geschiedt.” 16 Hierdoor wordt informatie
vaak verkeerd geïnterpreteerd, en dat is “mogelijk nog schadelijker dan
geen informatie”. 17
In geval van een themakanaal zal trial by media (Groenhuijsen 1997:
419–420), of trial by social media naar verwachting standaard worden, aldus
Ruigrok en Kester. 18 In hun onderzoek geven ze voorbeelden uit recente rechtszaken
van reacties op sociale media, waarbij ze bijvoorbeeld over Benno L., een
van kindermisbruik verdachte zwemleraar, opmerken: “Benno L. was al veroordeeld
in deze media voordat het proces begon” (Nieuwsmonitor 2011: 7). Ook
wijzen Ruigrok en Kester op de wedijver op sociale media om als eerste naam,
adres en foto’s van verdachten op te snorren en te verspreiden. 19 Niet verrassend
is dan ook dat volgens hun onderzoek 54 procent van de rechters vindt dat verruimde
mogelijkheden voor cameraverslaggeving de privacybescherming van
verdachten, en ook van slachtoffers, heeft verslechterd (Nieuwsmonitor 2011: 4).
Een vierde wetenschapper, Grimmelikhuijsen, is gepromoveerd op onderzoek
over transparantie en vertrouwen. Hij haalt recent onderzoek aan “dat laat zien
dat wanneer mensen worden geconfronteerd met beelden uit een (willekeurige)
rechtszaak, zij niet meer vertrouwen krijgen in de rechtspraak.” 20 Effecten
van meer transparantie op vertrouwen zijn in het algemeen klein of afwezig,
bijvoorbeeld wat betreft het openbaar bestuur (Grimmelikhuijsen 2012).
De slotzin van Grimmelikhuijsens betoog luidt dan ook: “De gedachte dat
transparantie het vertrouwen in de rechtspraak zal vergroten is hardnekkig,
maar ze wordt nauwelijks ondersteund door de realiteit.” 21