Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

2 als gezag verdiend moet worden…
Meike Bokhorst en Willem Witteveen
2.1 aanleiding: rechterlijk gezag ter discussie
Journalisten, politici en burgers zijn de rechtspraak afgelopen jaren kritischer
gaan volgen en uiten vaker en luider dan voorheen publiekelijk hun
twijfels over de rechtvaardigheid, juistheid en onpartijdigheid van het rechterlijk
optreden (Van Spanje en De Vreese 2013; Hertogh en Weyers 2007).
Het gezag van rechters is volgens de critici aan het uithollen, afbladderen
of eroderen. Symptomen zijn niet alleen de veranderende opvattingen, zoals
de toenemende kritiek op de rechter in de media en de aandacht voor rechterlijke
fouten, maar ook het veranderende gedrag, zoals de toegenomen
assertiviteit in de rechtszaal en het aantal wrakingsverzoeken (Van Gulijk
en De Hoon 2012). Anderen relativeren deze vermeende gezagscrisis door
te wijzen op het relatief hoge en constante vertrouwenscijfer van zestig á
zeventig procent van de burgers die vertrouwen hebben in de rechtspraak
(scp 2011).
Ook binnen de rechtspraak zijn er mensen die de vermeende gezagscrisis
relativeren. Zo meent de president van de Hoge Raad Corstens dat
de publieke beeldvorming zich laat leiden door incidenten en dat die “weinig
tot niets zeggen over het optreden van de rechterlijke macht in zijn totaliteit”
(Corstens 2011). Die houding roept bij sommige commentatoren zoals redacteur
Folkert Jensma van nrc Handelsblad het verwijt op dat de rechtspraak
neigt tot bagatelliseren en stilzitten. Rechterlijke dwalingen worden volgens
hem afgeschilderd als “incidentele defecten in een overigens prima fungerend
systeem”. Wegkijken is gevaarlijk, want dat “versnelt het afbladderen van het
rechterlijk gezag” (Jensma 2012).
Inmiddels kiezen de Raad voor de rechtspraak, de Nederlandse Vereniging
voor Rechtspraak (nvvr) en de top van de rechterlijke organisaties overwegend
voor een minder defensieve houding en proberen zij hun gezag
en reputatie actief te versterken. Zo constateert de nvvr in het jaarplan
2012 dat rechtspraak in slechts een paar jaar tijd is uitgegroeid tot een van
de meest besproken onderwerpen van Nederland. Het werk van rechters
en officieren van justitie moet ook door iedereen besproken kunnen
worden, omdat het van groot belang is voor de samenleving (nvvr 2012).
Volgens voormalig nvvr-voorzitter Reinier van Zutphen kalft het gezag
van rechters niet af, maar heeft de rechtspraak er een klus bij: “Mensen
stellen veel meer vragen. Gewone mensen hebben meningen. We moeten
127