Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

More documents

Recommendations

Info

echterlijke argumentatie en transparantie: een rechtsvergelijkende exercitie 189 waar de overheid mee worstelt” (blz. 257). In Transparency and Trust. An Experimental Study of Online Disclosure and Trust in Government 62 (2012) constateert ook Grimmelikhuijsen dat “(t)ransparantie wordt gezien als panacee voor alles wat er mis gaat bij overheidsorganisaties” (blz. 277). Hij stelt vast, overigens net als Scholtes (259), dat transparantie – in de in zijn proefschrift gebruikte zin van “actieve informatieverstrekking via het internet” (Scholtes: 277, cursivering verwijderd) – als cruciaal wordt gezien voor het bevorderen of herstellen van vertrouwen 63 in de overheid. Zijn empirisch onderzoek geeft aanleiding die veronderstelde heilzame werking van transparantie te nuanceren. Ja, transparantie heeft “een positief effect op eerlijkheid” (Scholtes: 284, complete informatie over besluitvorming door de gemeenteraad, een kijkje in de keuken), maar het heeft “een negatief effect op de gepercipieerde competentie” (Scholtes: 284, gekibbel en ineffectief en inefficiënt handelen worden zichtbaar). Andersom betekent dit dat een overheid die minder transparant is eerder als competent wordt ervaren (wat niet weet, wat niet deert) maar ook sneller als minder eerlijk. Grote verwachtingen en demystificatie van overheidsorganisaties staan op gespannen voet met elkaar: enerzijds wordt openheid gezien als een must en wordt er veel van verwacht (doortastend optreden), anderzijds zijn bestuurders ook maar mensen en dus feilbaar. Ook in die zin bestaat er spanning tussen ideaal en werkelijkheid. Scholtes en Grimmelikhuijsen hebben weliswaar geen onderzoek gedaan naar de mogelijke rol(len) en betekenis(sen) van transparantie in opvattingen over rechterlijk optreden, maar het rechterlijk motiveren (en bij uitbreiding dissenting opinions) laat een enigszins vergelijkbaar spanningsveld zien. Welbeschouwd is een enkelvoudige en logisch dwingende uitkomst in de rechtspraak een onmogelijkheid: “(r)echtspreken is kiezen” en “het recht (is) het altijd voorlopige resultaat van meningsvorming en overtuiging” (Vranken 1995: 141). 64 Er zijn dus altijd meerdere levensvatbare uitkomsten construeerbaar en subjectiviteit valt nooit helemaal uit te sluiten, al was het maar omdat de rechter open termen moet uitleggen om in een concreet geval tot een beslissing te komen en de invloed van de persoonlijkheid van de rechter op zijn eigen afwegings- en besluitvormingsproces niet goed te duiden is, ook niet door de rechter zelf. Dat de rechter dus niet openlijk – althans niet in deze extreme zin – wikt en weegt is natuurlijk beslist geen makke. Maar wat dan? Welke vorm en mate van motiveren (transparantie) is dan gewenst? In Nederland lijkt een gedifferentieerde motiveringsplicht vrij algemeen aanvaard te zijn: “(s)oms kan de rechter met enkele regels volstaan, andere keren moet hij uitgebreid en diepgaand motiveren” (Vranken 1995: 148). 65 Wanneer hij het eerste zou mogen doen en het tweede zou moeten doen, laten we hier onbesproken. 66 Wat hier relevant
190 speelruimte voor transparantere rechtspraak is, is de manier waarop de Hoge Raad zijn beslissingen onderbouwt, zijn stijl. In de praktijk “gaat (de rechter) zoveel mogelijk recht op zijn doel af” (Vranken 1995: 110). Volgens Martens, oud-president van de Hoge Raad, is die aanpak zelfs “welbewust beleid” (Vranken 1995: 110). Het betreft een “van meet af aan gedecideerd van een bepaalde opvatting getuigende betoogtrant” (Martens, zoals geciteerd in Vranken 1995: 110). De uitspraak moet zich daardoor laten lezen als “een goede pleitnota, waarin ondersteunende argumenten breed worden uitgemeten en tegenargumenten slechts zoveel aandacht krijgen als voor de overtuigingskracht of voor de duidelijkheid van het eigen standpunt nodig is.” (Vranken 1995: 110, Martens parafraserend). De uitkomst wordt aldus gepresenteerd als de rechtens enig mogelijke uitkomst. Ook de rechters van het us Supreme Court en het Cour de cassation hanteren deze stijl. En in het effect van die stijl – Roma locuta, causa finita 67 – onderscheiden uitspraken van noch de Hoge Raad noch het us Supreme Court zich van die van het Cour de cassation, ook al zijn laatstgenoemde uitspraken uiterst spaarzaam en daardoor weinig doorgrondelijk gemotiveerd. Het hogere doel lijkt de uitstraling van gezaghebbendheid te zijn en hoe die gezaghebbendheid wordt geen bevestigd lijkt mede af te hangen, zo bleek uit het voorgaande, van opvattingen over de rol van de rechter en de status van zijn uitspraken (en dus niet per se van transparantie als zelfstandige grootheid). Common law-rechters lijken meer te doen dan alleen het recht toepassen (immers, case law): zij spreken een machtswoord en dat vereist toch wel enige verantwoording, zo is de gedachte. Franse rechters daarentegen (zo wil het paradigmatische rechtersbeeld) doen niet meer dan het recht vinden dat besloten ligt in de wet als enige rechtsbron. De Hoge Raad lijkt daar een beetje tussenin te zitten, althans tegenwoordig. Waar eerder, en vergelijkbaar met de rechtspraakpraktijk in Frankrijk, uitspraken van de Hoge Raad veelal werden gepresenteerd als logische en vanzelfsprekende voortvloeisels uit de wet, zijn met het toenemen van de rechtsvormende activiteit van de Hoge Raad zijn motiveringen uitvoeriger geworden. 68 Er lijkt dus een verband te liggen tussen rechtsvorming als rechterlijke activiteit en de mate van motivering van rechterlijke uitspraken. 69 Interessant is wel dat in de achttiende eeuw een argument tegen motivering was dat een omstandige toelichting de overtuigingskracht van de beslissing zou aantasten (Vranken 1995: 142). Thans lijkt eerder het tegendeel voor waar te worden gehouden: een uitspraak boet juist aan gezag in door een gebrek aan motivering (zie reeds par. 3.2). En daarmee komt niet zozeer transparantie maar weer die gezaghebbendheid als hoger doel om de hoek kijken. Want waar vroeger de Hoge Raad, zoals tegenwoordig nog steeds het
Page 1 and 2:
W E T E N S C H A P P E L I J K E R
Page 3 and 4:
De serie ‘Verkenningen’ omvat s
Page 5 and 6:
Vormgeving omslag: Studio Daniëls,
Page 7 and 8:
6 speelruimte voor transparantere r
Page 9 and 10:
8 speelruimte voor transparantere r
Page 11 and 12:
10 speelruimte voor transparantere
Page 13 and 14:
Page 15 and 16:
Page 17 and 18:
Page 19 and 20:
Page 21:
Page 25 and 26:
Page 27 and 28:
Page 29 and 30:
Page 31 and 32:
Page 33 and 34:
Page 35 and 36:
Page 37 and 38:
Page 39 and 40:
Page 41 and 42:
Page 43 and 44:
Page 45 and 46:
Page 47 and 48:
Page 49 and 50:
Page 51 and 52:
Page 53 and 54:
Page 55 and 56:
Page 57 and 58:
Page 59 and 60:
Page 61 and 62:
Page 63 and 64:
Page 65 and 66:
Page 67 and 68:
Page 69 and 70:
Page 71 and 72:
Page 73 and 74:
Page 75 and 76:
Page 77 and 78:
Page 79 and 80:
Page 81 and 82:
Page 83 and 84:
Page 85 and 86:
Page 87 and 88:
Page 89 and 90:
Page 91 and 92:
Page 93 and 94:
Page 95 and 96:
Page 97 and 98:
Page 99 and 100:
Page 101 and 102:
Page 103 and 104:
Page 105 and 106:
Page 107 and 108:
Page 109 and 110:
Page 111 and 112:
Page 113 and 114:
Page 115 and 116:
Page 117 and 118:
Page 119 and 120:
Page 121 and 122:
Page 123 and 124:
Page 125 and 126:
Page 127 and 128:
Page 129 and 130:
Page 131 and 132:
Page 133 and 134:
Page 135 and 136:
Page 137 and 138:
Page 139 and 140: 138 speelruimte voor transparantere
Page 189: 188 speelruimte voor transparantere
Page 241 and 242:
Page 243 and 244:
242 Tabel 4.12 speelruimte voor tra
Page 245 and 246:
Page 247 and 248:
Page 249 and 250:
Page 251 and 252:
Page 253 and 254:
Page 255 and 256:
Page 257 and 258:
Page 259 and 260:
Page 261 and 262:
Page 263 and 264:
Page 265 and 266:
Page 267 and 268:
Page 269 and 270:
Page 271 and 272:
Page 273 and 274:
Page 275 and 276:
Page 277 and 278:
Page 279 and 280:
Page 281 and 282:
Page 283 and 284:
Page 285 and 286:
Page 287 and 288:
Page 289 and 290:
Page 291 and 292:
Page 293 and 294:
Page 295 and 296:
Page 297 and 298:
Page 299 and 300:
Page 301 and 302:
Page 303 and 304:
302 Figuur 6.1 speelruimte voor tra
Page 305 and 306:
Page 307 and 308:
Page 309 and 310:
308 Figuur 6.2 speelruimte voor tra
Page 311 and 312:
310 Box 6.2 speelruimte voor transp
Page 313 and 314:
Page 315 and 316:
Page 317 and 318:
Page 319 and 320:
Page 321 and 322:
Page 323 and 324:
Page 325 and 326:
Page 327 and 328:
Page 329 and 330:
Page 331 and 332:
Page 333 and 334:
Page 335 and 336:
Page 337 and 338:
336 Box 6.13 speelruimte voor trans
Page 339 and 340:
Page 341 and 342:
Page 343 and 344:
Page 345 and 346:
Page 347 and 348:
Page 349 and 350:
Page 351 and 352:
Page 353 and 354:
Page 355 and 356:
Page 357 and 358:
Page 359 and 360:
Page 361 and 362:
Page 363 and 364:
Page 365 and 366:
Page 367 and 368:
Page 369 and 370:
Page 371 and 372:
Page 373 and 374:
Page 375 and 376:
Page 377 and 378:
Page 379 and 380:
Page 381 and 382:
Page 383 and 384:
Page 385 and 386:
Page 387 and 388:
Page 389 and 390:
Page 391 and 392:
Page 393 and 394:
Page 395 and 396:
Page 397 and 398:
Page 399 and 400:
Page 401 and 402:
Page 403 and 404:
Page 405 and 406:
Page 407 and 408:
Page 409 and 410:
Page 411 and 412:
Page 413 and 414:
Page 415 and 416:
Page 417 and 418:
Page 419 and 420:
Page 421 and 422:
Page 423 and 424:
Page 425 and 426:
Page 427 and 428:
Page 429 and 430:
Page 431 and 432:
Page 433 and 434:
Page 435 and 436:
Page 437 and 438:
Page 439 and 440:
Page 441 and 442:
Page 443 and 444:
Page 445 and 446:
Page 447 and 448:
Page 449 and 450:
Page 451 and 452:
Page 453 and 454:
Page 455 and 456:
Page 457 and 458:
Page 459 and 460:
Page 461 and 462:
Page 463 and 464:
Page 465 and 466:
Page 467 and 468:
Page 469 and 470:
Page 471 and 472:
Page 473 and 474:
Page 475 and 476:
Page 477 and 478:
Page 479 and 480:
Page 481 and 482:
Page 483 and 484:
Page 485 and 486:
Page 487 and 488:
Page 489 and 490:
Page 491 and 492:
Page 493 and 494:
Page 495 and 496:
Page 497 and 498:
Page 499 and 500:
Page 501 and 502:
Page 503 and 504:
show all

Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?