Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

8 de rechtspraak in de media:
drie negatieve trends
Joost van Spanje en Claes de Vreese 1
8.1 inleiding
Transparantie wordt wel omschreven als een ‘hoerabegrip’ (Scholtes 2012).
Vandaag de dag wordt in Nederland transparantie met positieve zaken in verband
gebracht. Zo wordt het geassocieerd met beter functioneren van instituties
zoals gemeenten en Tweede Kamer (Scholtes 2012). Bovendien zijn
er aanwijzingen dat instituties tegenwoordig geen automatisch gezag meer
genieten; in plaats daarvan moet dat gezag continu opnieuw worden verdiend
door resultaten te laten zien (Hajer 2011). Verder wordt er wel beweerd dat –
of instituties nu meewerken of niet – transparantie ze wordt opgedrongen.
Bijvoorbeeld doordat journalisten hun waakhondfunctie serieus nemen
en instituties prominent in de media brengen (bijv. Lent 2008: 207). Of
omdat andere actoren meer naar buiten treden en dus een mediawerkelijkheid
creëren waar de institutie mee te maken krijgt (bijv. Groenhuijsen 1997).
Wat betreft de rechtspraak gaat het bij dit laatste om actoren als politie, het
Openbaar Ministerie (om) en advocaten die in de media komen. Voorts heeft
de rechtspraak te maken met het externe openbaarheidsbeginsel, waardoor
de rechtspraak niet om media-aandacht heen kan (Lent 2008). En wellicht
is het goed voor het vertrouwen van burgers in de rechtspraak om niet alleen
recht te doen, maar dat ook te laten zien (bijv. Groenhuijsen 1997). Ook
zouden rechters wel eens beter hun best kunnen doen als er meer over hun
schouder wordt meegekeken (bijv. Groenhuijsen 1997). In het kader van
transparantie heeft de Raad voor de rechtspraak onlangs besloten om een
proef te doen met live-uitzending van rechtspraak. Alle reden om te onderzoeken
hoe de rechtspraak in de media komt, opdat duidelijker kan worden
wat op dit terrein de mogelijkheden en de gevaren zijn voor de rechtspraak
in Nederland.
In dit hoofdstuk bekijken we hoe de rechtspraak de afgelopen twee decennia
in de media is gekomen. Dit kan op termijn invloed hebben op het beeld
dat het publiek van de rechtspraak heeft. Meer transparantie kan het imago
van de rechtspraak positief beïnvloeden, maar ook negatief. Positief voor
de rechtspraak zou onder andere kunnen zijn dat er meer aandacht komt voor
gevallen waarin de rechtspraak goed functioneert. Wat gegeven de literatuur
meer voor de hand ligt is dat de media de nadruk leggen op negatieve aspecten
(Patterson 2000; Soroka 2006). Voor de rechtspraak zou het beeld negatiever
413